Sneevliet, rebel

Leger een eind maakt aan de omsingeling van de Sovjet-Unie en dat de Russische massa's dan niet meer bang zijn ook met Stalin af te rekenen. Hij ziet het gewoon niet. Spreekt over revolutie in Duitsland, of die los kan worden gezien van een nederlaag van het Duitse leger in Rusland.'

Willem, die altijd zachtjes sprak en enigszins schuchter, zijn woorden wegend en zichzelf vaak onderbrekend, was nu steeds luider gaan praten.

'Daar doe ik niet aan mee,' herhaalde hij. 'En Henk weet het. Ik sta trouwens niet alleen. Desnoods een scheuring. Daarom ben ik bij je gekomen. Ik zal je op de hoogte houden. Je hoort nog van me.'

Weer verscheen er een manifest van het MLL-front.

De Russische massa's zullen de fascistische horden terugslaan, stond erin. De sansculottes van de Sovjet-Unie zullen uit hun overwinning op Hitier nieuwe moed putten en de weg-terug vinden naar de democratische beginselen van de Oktober-revolutie. De nederlaag van Hitier zal tevens het einde van het stalinisme inluiden.

Dolleman had het gewonnen.

Ik hoorde niets meer.

De leiding van ons groepje in Rotterdam was gearresteerd.

Wim was weg. Naar Duitsland.

Wat moest ik alleen beginnen?

20. In de klem

Er was geen bonter gezelschap denkbaar in het werkkamp dat in Drenthe voor joden was ingericht. Als uitersten liep een enkeling met een keppeltje op permanent te getuigen van zijn geloof in een joods opperwezen, terwijl een ander schold alsof hij onder zijn grootste vijanden was. Daartussenin een gro-

72