Sneevliet, rebel

Else Reiss was een vrouw van misschien veertig jaar. Zag ze altijd zo bleek, of kwam het door de moord op haar man? Zou zij zelf ook een geheim agente zijn geweest? Hoe voelden mensen zich die in de huid van een ander moesten kruipen en voortdurend in gevaar verkeerden? Kende je geen schaamte als je zulk werk deed? Maar ze hadden het eerst voor de revolutie gedaan, om de contrarevolutie te bestrijden. En toen de GPOe oude revolutionairen moest vervolgen? Daar hadden zij niets mee te maken gehad, vertelde Else, hun werk lag op een ander terrein. Zij waren al lang gaan twijfelen. De Mos-kouse processen brachten hen tot het besluit met Stalin te breken, wat ook de gevolgen mochten zijn. Er bestond nog veel sympathie voor Trotsky in de Sovjet-Unie. Jonge revolutionairen werden ervoor doodgeschoten. Daar was Stalin het meest bang voor, daarom moest Trotsky verdacht worden gemaakt. Zij had zelf, vertelde Else, het tweede Moskouse proces bijgewoond, op de publieke tribune. Karl Radek had toen ook terecht gestaan. 'Hij is niet ter dood veroordeeld en heeft maar tien jaar gekregen, omdat Lion Feuchtwanger voor hem is gaan pleiten bij Stalin persoonlijk. Als tegenprestatie moest Feuchtwanger een boek schrijven ter verdediging van de Moskouse processen. Dat deed hij: Moskou 1936.'

Hoe zou Else dit allemaal weten? Natuurlijk, zij had in de topkringen verkeerd. Zo kort nog voor hun breuk.

'In 1925, toen wij pas in Moskou waren, was het zo geheel anders. Er kwamen daar jonge revolutionairen uit alle landen, enthousiast en toegewijd, zoals Sal. Dat was de goede tijd.'

'1925 was de goede tijd al niet meer,' onderbrak oom Henk haar.

Zou Roman hebben geweten wat zijn vader en moeder deden? Hoe moest het zijn, in een internaat in Zwitserland, als je nooit zeker was van het lot van je ouders? Nu zijn vader was

38