Adios companeros!

Parijs

Zodra ik mijn ogen sluit om te gaan slapen, kort na de oorlog voor het eerst in Parijs, hoor ik weer stemmen ratelen in onverstaanbaar Frans, dat soms-met enkele woorden - zijn geheim wil prijs geven, omdat ik het al zo vaak heb gehoord vandaag, bij elke kennismaking op de bijeenkomst van onze Wereldpartij.

'Voila, Sal Santen, de la Hollande. II a perdu toute sa familie.' Hij heeft zijn hele familie verloren. Leeft iedereen zo met me mee? Of ben ik de proef op de som dat zij die het meest hebben geleden de weg naar de Vierde Internationale, onze Wereldpartij, zouden vinden, zoals Leo Trotsky in Mexico heeft voorspeld? Ik weet niet wat voor gezicht ik moet trekken als kameraden mij dan nieuwsgierig aanzien, maar kun je verdrietig kijken als het eigenlijk van je wordt verlangd, of ernstig, of bedeesd soms? Wat weten ze ervan? Waarom zeggen ze anders, bijna zonder uitzondering, een ogenblik later: 'Kom je uit Amsterdam? Dan heb je geluk gehad, bien sur, alleen Rotterdam is immers gebombardeerd?'

Maar uit Amsterdam zijn 70. 000 joden weggevoerd, tien procent van de bevolking, weggevoerd en vermoord.

Waarom let ik toch altijd op zulke dingen? Komt het omdat ik het verdriet niet meer van me af kan schudden na alles wat er in de oorlog is gebeurd? Het begeleidt me als een schaduw, 's avonds als ik probeer de slaap te vinden,

33