Hun lach klinkt van zo ver ...

Vertellen ze:

'Aan boord van een Oceaanstomer op weg naar Amerika, wekt de ene landverhuizer midden in de nacht de andere: 'Word wakker, word wakker, het schip vergaat.' Zegt de ander slaperig:

'Moetje me daarvoor wakker maken? Is het mijn schip?'

Tussen wijs en gek staat geen hek. Tussen zelfspot en zelfhaat ligt ook geen kilometer breed niemandsland. Het is eigenlijk hetzelfde, maar voor het eerste staat een plus- en voor het tweede een min-teken. Een wijs man heeft gezegd: de Joden in Polen kijken neer op de Joden uit Rusland; de Joden in Duitsland kijken neer op de Joden uit Polen; de Joden in Nederland kijken neer op de Joden uit Duitsland, de Joden uit Engeland kijken neer op de Joden van het gehele vasteland, en de Joden uit Amerika kijken neer op de Joden uit het gehele Oostelijke halfrond ... en zo trekt de Joodse zelfhaat haar gele gordel van onlust om de aarde. Als door assimilatie of door een betrekkelijk lang verblijf in een veilige omgeving, de banden met het spirituele vaderland, Eretz, slapper schijnen te worden, groeit de zelfhaat in gelijke mate. Spotten die assimilanten: de beste Jood is hij aan wie niemand merkt, dat het een Jood is. Tegelijkertijd weten ze al te goed, dat de assimilatie nooit geheel kan slagen, omdat er altijd twee voor nodig zijn: één die assimileert, en de ander, die laat assimileren. De innerlijke zekerheid, dat deze mimicry als het er op aan komt, waterverf is, vervult die assimilanten met een gevoel van wrok tegen zich zelf. Waarom is de ooievaar niet een kilometer verder gevlogen ? Ze hadden evengoed in de Goudsbloemdwarsstraat, in de Jordaan, geboren kunnen worden als in de Houtkopersdwarsstraat, in de Joodse

23