Hun lach klinkt van zo ver ...

Zeggen ze in de toneelwereld:

'Die vent bedelt altijd om koefnoentjes.'

Koefnoentjes betekent: vrijkaartjes. Hebreeuws.

De legende vertelt, dat toen in het Parijs der grote revolutie de Nationale Conventie vergaderde, de Wandelende Jood aan het sleutelgat stond te luisteren. Toen hij hoorde, dat de Rechten van de Mens waren geproclameerd, richtte hij zijn gebogen gestalte op. Vrij als ieder mens zou hij voortaan, het hoofd omhoog, door de wereld gaan. (Heinrich Heine heeft hem nog zien lopen, kaarsrecht, op de maat van de roffel van tamboer le Grand, die een oud-oom moet zijn geweest van Sam Praeger, die later in Amsterdam is komen wonen.) De Joden van Amsterdam kenden de verdraagzaamheid al eerder, namelijk van de dag, dat zij een woning vonden in de buurt rondom de Montelbaens-toren aan de Oude Schans.

Tolerantie is echter geen begrip, waarvan de inhoud voor tijd en eeuwigheid onwrikbaar vaststaat. Er is niet zoveel gedachten-acrobatiek nodig om zonneklaar te bewijzen, dat veel wat mensen gemakshalve verdraagzaamheid noemen, in werkelijkheid het kamerscherm is, waarachter hun onverdraagzaamheid wegschuilt.

Verdraagzaamheid groeit mee met de tijd. De Joden van Amsterdam genoten binnen de omlijsting van de tijd een ruim deel van de tolerantie, die tot het wezen van de stad behoort. Van vluchtelingen werden ze gasten; van gasten burgers. Vrije burgers zijn ze nog, wanneer de wandelende Jood, nebbisj, in vele landen der wereld al lang niet meer rechtop kan lopen.

Wie er acht op slaat kan veelal reeds door de familienaam aan de

10