Door storm en duisternis

met die totaal over zijn toeren draaiende man - néé, dat kan ik niet van U vergen.'

Lien had hem wel willen omhelzen, zo dankbaar was ze. Tegen de avond kwamen ze in het dorpje dicht bij de Lauwerszee. Lien leverde haar klantjes aan het goede adres af. Met tranen in de ogen nam mevrouw Leeuwin afscheid van Lien, de kinderen gaven netjes een handje. Hartog Leeuwin zat een beetje versuft in een stoel. Hij was nog lang niet over de schokkende gebeurtenissen heen.

Dat vertelde Willem allemaal en Dirk, die met gespannen aandacht luisterde, klonk het in de oren als een avontuurlijk verhaal uit een ver en wild land. Mensen, die op hun medemensen jaagden. Gezinnen, die niemand kwaad hadden gedaan, moesten als schuwe, opgejaagde dieren vluchten. Onschuldige kinderen, die als schurftige honden werden weggejaagd. En tenslotte een brave, vlijtige huisvader, die de spanning niet kon verdragen en bijna krankzinnig werd van angst. En dat alles gebeurde in het eens zo vredige en vreedzame Nederland. Oh! wat een beesten waren de Nazi's! Wat een ramp, dat deze troep kwelduivels op ons volk waren losgelaten. De beproevingen van het gezin van Hartog Leeuwin, vertelde Willem verder, waren nog niet ten einde. Nog geen maand, nadat Lien het gezin van Hartog Leeuwin in het Friese dorpje had afgeleverd kwam er een brief van de boer, bij wie ze in de kost waren. Het ging eenvoudig niet, schreef de brave man. Hartog Leeuwin was volslagen zenuwziek. Als je het nuchter beschouwde was er eigenlijk geen dringende reden, waarom hij en de zijnen niet naar Amsterdam terugkeerden. De vechtpartijen in de Amsterdamse Joodse buurten vonden niet meer plaats. De Duitsers en hun trawanten gingen zich weliswaar te buiten aan plagerijen en vernederingen van de Joodse Amsterdammers, en soms waren die vernederingen nauwelijks te dragen... maar direct levensgevaar was ervoor hen, die in Amsterdam verbleven niet meer aanwezig. Er waren echter genoeg Joodse Amsterdammers, die de betrekkelijke rust in de buurt slechts tijdelijk noemden. Zij wezen op voorbeelden in het buitenland, en zij voorspelden dat de toekomst voor hen zeer somber was.¹ Van

54

¹  Ze kregen, helaas, gelijk. De beruchte massale deportaties van Joodse Nederlanders begonnen een jaar later; toen kwam ook het begrip 'onderduiken' in zwang.