Daar zaten wij, impressies over 'Londen '40-'45'

‘Dat moet dan een schip geweest zijn uit het beruchte konvooi naar Moer-mansk. Churchill heeft erover geschreven.’

Ja zeker, in de memoires van Churchill vond ik een prachtige passage, aan dat konvooi gewijd.¹ Waren er Nederlandse koopvaarders bij betrokken? Nou en of! Voor bijzonderheden verwees een andere deskundige me naar een prachtig boek dat de daden van de Nederlandse koopvaardij tijdens de Tweede Wereldoorlog in termen van volstrekte waarheid kort, maar gortdroog heeft geboekstaafd.² Het spoor begon warm te worden. Inderdaad één van de vele Nederlandse schepen uit dat konvooi was, gelijk talrijke anderen, in de grond geboord. De bemanning had zich in een sloep begeven en was, warempel, op Nova Zembla beland. Bijzonderheden ontbraken. De rest van het speurwerk was eenvoudig. Via een paar welwillende relaties kwam ik er al spoedig achter waar ik alles te weten kon komen. Het schip heette ‘Paulus Potter’. Kapitein: W. J. Sissingh, maar die was, toen ik het spoor terugvolgde, helaas reeds overleden. De eerste stuurman F. A. van der Mey leefde echter gelukkig nog. Hij bleek zowaar een vijf minuten bij mij vandaan, in Huizen, te wonen. Hij heeft mij het gehele verhaal verteld. De waarheid is nog veel fantastischer dan het gerucht van destijds. Het was niet: te mooi om waar te zijn. Maar: te waar om mooi te zijn. Het is een afschuwelijk verhaal. In een boek, dat van ‘Londen’ vertelt, mag het echter niet ontbreken. De Nederlandse zeelieden waren weliswaar weinig in Londen te zien. Er bestond vaarplicht. Ze behoorden daardoor tot het uithuizige deel van die wonderlijke Nederlandse gemeenschap aan de Theems - wel uithuizig, maar zeer geacht. Als een hommage aan al die zeelui ga ik nu het verhaal van de ‘Paulus Potter’ neerschrijven, even beheerst en daardoor schijnbaar koud en onbewogen als stuurman van der Mey het mij heeft verteld.

De ‘Paulus Potter’ was nog gloednieuw toen het schip bestemd werd voor de vaart op Moermansk. Het mat een goede tienduizend ton. Het was, tijdens de oorlog, in Manchester gebouwd. Bij de tewaterlating had het de doopnaam ‘Emperor John’ ontvangen, maar ‘Paulus Potter’ leek een half jaar later een toepasselijker naam voor een Nederlandse vrachtvaarder. Ze hadden het door het Manchester Ship Canal naar het noorden gevaren. Het lag eind juni 1942 in de haven van Glasgow om geladen en bewapend te worden voor de gevaarlijke oversteek.

Ome Josef Stalin zat toen te springen om oorlogsmateriaal uit Engeland en Amerika. De soldaten van het Rode Leger vochten als tijgers, maar ze hadden gebrek aan alles. Er was onvoldoende munitie. De Russische lucht-

¹ ’Memoires’ van Churchill, deel 6, blz. 282 (Nederlandse uitgave, Elsevier)

² S. J. Graaf van Limburg Stirum: ’Varen in oorlogstijd’, Uitg. C. de Boer.

80