Daar zaten wij, impressies over 'Londen '40-'45'

GEVAREN MOET ER WORDEN

Eind 1942 hoorde ik in Londen een verhaal dat ik onmogelijk kon geloven. Veel fantastische vertelsels deden toen de ronde. Dat is ook een oorlogs-verschijnsel. In tijden van grote spanning draait de menselijke verbeeldingskracht een hoger toerental. Zulke verhalen zijn soms begiftigd met een taaie levenskracht. Ze worden legenden. Honderden jaren later staan ze in dejongensboeken.'Paddeltje, de scheepsjongen van Michiel de Ruyter’. Of ‘De Schaapherder’ van Oltmans, waarin de heldendaad van Jan van Schaffelaar te lezen is. De geschiedvorser zoekt het echter allemaal precies uit; dat is ’s mans roeping. Ik heb eens gelezen dat onomstotelijk is komen vast te staan: Jan van Schaffelaar is nooit van de toren gesprongen. Het verhaal dat ik eind 1942 in Londen hoorde, klonk nogal fantastisch. Een Nederlandse koopvaarder was in de Noordelijke IJszee tot zinken gebracht. Een paar opvarenden hadden zich in een reddingsboot uit de voeten kunnen maken. Ze kwamen op Nova Zembla terecht. In de barre kou... enne... een van de schipbreukelingen had in zijn jonge jaren het boek gelezen dat in elke bibliotheek van elke Nederlandse school te vinden is: ‘De overwintering van Willem Barentsz’... enne... die matroos herinnerde zich sommige delen ervan... enne... toen gingen die schipbreukelingen gewoon dat boek ‘na-spelen’, afgaande op het geheugen van die ene matroos.. enne... zó zijn ze de barre winter in sneeuw en ijs doorgekomen.

Lezer, zeg het nu eens eerlijk, zou U het verhaal wel hebben geloofd? Te mooi om waar te zijn.

Door welke omstandigheid dit verhaal me in 1961 opeens weer te binnen schoot, weet ik niet. Misschien was er zelfs helemaal geen omstandigheid. Een mens denkt dat hij een geordend geheugen bezit, maar dat is opschepperij. Zijn hersens hebben veel weg van een rommelkamer. De gekste voorwerpen liggen er onder een laag stof. En af en toe komt er iets te voorschijn. Toevallig? Zo ging het ook met die overwintering op Nova Zembla. Bijna twintig jaar nadat iemand het mij had verteld, begon ik opeens een felle belangstelling voor dit gerucht te voelen. Was er misschien toch iets van waar? Omdat ik in de journalistiek heb geleerd dat het altijd nuttig is je eigen ingevingen achterna te lopen, ging ik zoeken en snuffelen.

Iemand zei me:

79