Daar zaten wij, impressies over 'Londen '40-'45'

ging hij naar een schuilkelder. Hij leefde in zijn flat als een Engelsman in een novelle van Wodehouse, met een maid, een butler en met zijn flegma, zijn onverstoorbaar cocon-gevoel.

De oorlog... hij speelde er een belangrijke rol en toch stond hij erbuiten. Tussen twee haakjes: die gestencilde velletjes gingen uiteraard ook naar de verschillende onderdelen van de Psychological Warfare Executive. Daar werden er de wekelijkse richtlijnen uitgepuurd, leidraad voor propaganda en voorlichting naar elk land. Maar dat te vertellen zou een nieuw boek vergen, en ik geloof dat een schrijver met een romantische knik in zijn karakter, daarvoor niet de eerste aangewezene is - tot die conclusie ben ik gekomen na het lezen van zo’n boek, dat een goede vriend van me hierover geschreven heeft.

Als ik denk aan de rare sijzen uit die tijd, zie ik de watergeuzen-tronie voor me van Janus. Op een dag, laat in de herfst van 1940, zei Jaap Oldenbroek van de Internationale Federatie van Transportarbeiders, dat een Nederlandse zeeman graag naar Nederland wilde. Om boodschappen te doen en een paar klusjes op te knappen.

De zeeman bleek een ongegeneerde opsallemander, een Rotterdammer, rauw en hard, maar als je met hem overweg kon, een vent om er huizen op te bouwen. Van alle kanten waren inlichtingen over de vent ingewonnen. Prima. Psychologische oorlogsvoering zag wel wat in hem. Er was slechts één bezwaar. De vrouw van de zeeman woonde in Rotterdam. Iemand zei: ‘Janus wil alleen maar naar zijn wijf.’

De waarheid was: Janus wilde óók naar zijn vrouw, en hij maakte er geen geheim van, maar hij was even goud-eerlijk toen hij zei dat hij voor de oorlogsvoering een paar klusjes wilde opknappen.

Een deskundige in dat soort zaken orakelde :

‘Hij is alleen te gebruiken voor een one-way-job.’

Dat betekende: Janus zou niet de opdracht krijgen na volbrachte arbeid uit het bezette gebied naar Engeland terug te keren. Het heeft enige moeite gekost Janus te genezen van het minderwaardigheidscomplex dat uit het one-way-karakter dreigde te groeien.

‘Janus, geen flauwe kul. Als jij terug moet naar Engeland, krijg je trammelant met je wijf. Die is net zo gek op jou als jij op haar. Ze gaat op de slip van je hemd liggen. Een geheime agent die ruzie met een vrouw heeft... levensgevaarlijk.’

Deze menselijke argumentatie vond weerklank in zijn gemoed.

Janus leerde een eenvoudige, maar niet zo gemakkelijk te kraken code voor radio-berichten. Niet dat hij zelf kon seinen, dat zou in Nederland zijn job niet zijn. Hij moest een betrouwbare telegrafist vinden. De code was ge

37