Daar zaten wij, impressies over 'Londen '40-'45'

gaan. Zijn stem is niet die van een groot orator. Hij is slim maar te onhandig om sluw te zijn. Er is niemand in Londen die hij niet minstens éénmaal tegen de schenen heeft geschopt. Maar hij kijkt wel uit, hij schopt nooit alle mensen tegelijk tegen de schenen. En zo houdt hij het vol, vijf lange jaren houdt hij het vol. Vraag niet hoe. Hij buitelt, hij scharrelt, hij lijmt en kramt. Hij rolt er door. Hij, het uitverkoren vat, door zijn God geroepen om het scheepje veilig aan de wal te meren, hij zo zwart als een Moriaan, de Koningin zo blank als sneeuw.

En dit is, ten slotte Nederland van 1965. Vijfentwintig jaar geleden werden de mensen ’s morgens in de vroegte wakker. De gieren van het verderf krijsten boven Nederland. Huizen vielen in puin. Schiphol stond in brand. De mensen zeiden:

^l’t Is oorlog, ’t Is er dan toch van gekomen.’

Op straat stonden ze in groepjes bij elkaar. Ze wezen naar de lucht, naar de zwarte vlakjes en de rookwolkjes. In een straatje stond een juffrouw haar koperen belletje te poetsen. Oorlog of geen oorlog, properheid moet er wezen, waar of niet.

En twintig jaar geleden zat ik in een huiskamer aan de Leenderweg in Eindhoven. Het Zuiden was toen al bijna een halfjaar bevrijd. Het Westen leed zwarte honger. In die huiskamer aan de Leenderweg babbelden we wat over ditjes en datjes. Iemand aan de overkant stak een rood-wit-blauwe vlag uit het raam, en opeens was de straat vol met vlaggen.

‘Verrek... we zijn bevrijd.’

En in de radio kraaide een hoge opgewonden stem:

‘Landgenoten, gij zijt vrij...'’

De stem van de kleine Gerbrandy, de stem van de grote Geus.

Twintig jaar geleden -

En nu, in 1965, lijken oorlog en bezetting en bevrijding een snoer gebeurtenissen uit een vorig leven. Je weet dat het er was, maar je raakt de bijzonderheden kwijt. Je spreekt met volwassen jonge mannen en vrouwen. Al dat verschrikkelijke, dat onterende, dat beschamende... ze hebben het alleen van horen-zeggen.

Koningin Wilhelmina is dood. Pieter Sjoerds is in zijn Heer gestorven. Van het hele stel ministers (‘wzijn de ministers, the shivering sisters’) zijn er nog, welgeteld, twee over: Van Kleffens en Burger. In het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie ligt de papieren herinnering opgeborgen. Voor het nageslacht.

Was die tijd in Londen een rot-tijd? Nee! Vergeleken bij de benardheid van de Nederlanders, die onder de moffen moesten leven, was het een paradijs, al regende het bommen. Is het omdat de herinnering alles omfloerst met

30