Daar zaten wij, impressies over 'Londen '40-'45'

en bekwame staatslieden zouden uit de concentratiekampen terugkeren? Wat zou er overblijven van de Nederlandse pers, in technisch en in personeel opzicht? Hoe zou bezetting, uitputting en ondervoeding de bevolking demoraliseren? Duizend vragen en een miljoen antwoorden, maar niemand wist met zekerheid welk antwoord het juiste was. Onder die omstandigheden werd in het Kabinet wel eens door deze of gene hardop gedacht: doen we niet verstandig maatregelen te treffen voor een zo kort mogelijke over-gangs-toestand, voordat de gewone parlementaire machine, zoals die door de grondwet wordt voorgeschreven, kan gaan draaien?

Deze onzegbaar moeilijke meningsvorming vond goeddeels in besloten conferentie-kamers plaats. Ik kan er met enige kennis van zaken over oordelen, omdat de regering mij op 21 maart 1942 tot lid benoemde van de Buitengewone Raad van Advies, die geen hengst was en geen merrie, geen vlees en geen vis, maar een bastaard van een Raad van State en een echt parlement. Ik ben van de eerste tot de laatste dag van zijn bestaan, lid van die Raad geweest. Zijn voornaamste bevoegdheid was, dat hij geen enkele bevoegdheid bezat. Hij kon als het hem werd gevraagd, advies uitbrengen. De zittingen van die Raad waren besloten - het was oorlogstijd, en de Raad was geen parlement.

Aan die Raad heeft het kabinet advies gevraagd over de vraag: wat doen we met de vertegenwoordigende lichamen na de bevrijding?

De verschillende stromingen en stemmingen in die nogal eenzijdig samengestelde Londense gemeenschap van landgenoten, vonden in die Raad enigermate hun weerspiegeling. Degenen in de Raad die de mening waren toegedaan: onmiddellijk na de bevrijding herstel van de vertegenwoordigende lichamen, moesten niet opboksen tegen de regering, want die wilde in beginsel hetzelfde. Ik denk aan die vaak heftige besprekingen met heel veel voldoening terug. Mag ik nu, heel eventjes maar, gepast onbescheiden zijn ? Ik ben er nl. trots op dat ik mijn kinderen en kleinkinderen kan wijzen op de passage in deel 5 A van de rapporten der Parlementaire Enquêtecommissie, blz. 251 waar wordt bericht hoe de meerderheid van de Raad van Advies op het standpunt stond, dat de vertegenwoordigende lichamen onmiddellijk en met volle rechten diende te worden hersteld, en waar ze kunnen lezen:

‘Bij de voorbereiding heeft de heer Sluyser een stuwende invloed uitgeoefend.’

De bevrijding van Nederland verliep ten slotte anders dan iedereen had kunnen vermoeden. Het zuiden werd het eerst bevrijd. De rest van het land bleef in de greep van de vijand en de hongerwinter. Met de bevrijding van het zuiden werd de Raad van Advies opgeheven. Dat lag voor de hand. Maar voor het kabinet kreeg de vraag: hoe moet het met de vertegenwoor

111