Daar zaten wij, impressies over 'Londen '40-'45'

Hoe groot de bewondering ook was die Koningin Wilhelmina voor de Engelandvaarders koesterde, zij kon die beperktheid van hun oordeel moeilijk uit het oog verliezen. Voor het totaal beeld had de regering meer gegevens tot haar beschikking. Daar was de illegale pers, die langs duizend geheime wegen in Londen belandde, nooit geheel compleet en altijd met grote vertraging, maar elke letter ervan werd gelezen, herlezen, totdat uit al die woorden een beeld oprees van: dat wil het verzet! Verder werkten de min of meer normale kanalen van geheime diensten en van niet zo erg geheime inlichtingendiensten; langs deze wegen kwamen rapporten binnen, een eindeloze stroom rapporten.

Ten slotte was er dan de dagelijkse zending Nederlandse kranten, pakken vol, kersvers met de vliegmachine uit Lissabon. Je moest proberen die tussen de regels te lezen. Wie deze veelheid van gegevens dag-in dag-uit kon bestuderen en het geheel overzag, verkreeg een vrij nauwkeurig beeld van wat er in Nederland gebeurde. Dr. L. de Jong (tegenwoordig directeur van het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie) heeft tijdens de oorlog, in Londen drie boeken geschreven, waarin hij een zeer gedocumenteerde opsomming geeft van de voornaamste voorvallen in Nederland in die jaren.

Hij baseerde zich uitsluitend op rapporten en kranten, die Londen bereikten. Er was immers niet anders. Als men deze drie delen van ‘Je Maintien-drai’ nu achteraf doorleest, komt men onnauwkeurigheden tegen, allicht, maar het totaalbeeld is precies raak getekend.

Dr. de Jong in Londen, o verzag de situatie in bezet Nederland beter (zo is mij later door mensen die het kunnen weten verzekerd) dan de mensen in het bezette gebied zelf. Hoe dat kon? Wel, dr. de Jong had een overzicht van het hele land en veel mensen in Nederland konden door de beperkte lichamelijke en geestelijke bewegingsvrijheid slechts oordelen over wat in hun naaste omgeving gebeurde.

De meeste gegevens, waarover de regering beschikte, moesten uiteraard geheim blijven. Wanneer een zending illegale lectuur langs geheime weg in Londen was gearriveerd, moesten er minstens drie maanden verlopen, voordat op een of andere wijze in Radio Oranje mocht blijken dat men in Londen op de hoogte was - te snel laten merken dat we zoiets hadden ontvangen, kon de vijand op het spoor van de verbindingsmannen brengen. Sommige rapporten waren zo gloeiend heet, dat ze slechts in de kamer van de Minister-President mochten worden gelezen. Het waren niet de onbelangrijkste. De security in Londen was allesbehalve volmaakt (ook niet bij de Engelsen) maar men streefde in elk geval naar perfectie.

De Engelandvaarders, eenmaal vrije mensen in een vrij land, bezaten niet de natuur om hun licht onder de korenmaat te zetten. Waarom zouden ze

109