12
looft zich uitlatingen, door bitterheid en wrevel ingegeven.”
De Talmoed kan dus slechts beschouwd worden als een heterogene verzameling van uitleggingen, beschouwingen, inzichten, meeningen, opvattingen en uitspraken, die met elkander volstrekt geen wet, in den eigenlijken zin des woords, vormen.
ALLES IN EIGEN TIJDVAK
Een Fransche schrijver heeft gezegd: „il faut juger les faits d’après leur date” (men moet de feiten beschouwen in het kader van den tijd waarin zij zijn geschied). Wetten en voorschriften, gegeven duizend, tweeduizend en meer jaren geleden, kunnen slechts naar waarde worden geschat in verband met de omstandigheden van het tijdperk, waarin zij ontstonden. Indien dus in den Talmoed uitspraken voorkomen, die ons, menschen van de twintigste eeuw, zonderling, onbegrijpelijk, afkeurenswaardig of afkeerwekkend voorkomen, dan moet men deze niet beschouwen uit het oogpunt der tegenwoordig geldende begrippen, doch deze bezien in het licht der geschiedenis van den tijd, waarin zij werden gedaan. Wat wij barbaarsch noemen, werd voorheen als rechtvaardig beschouwd. Straffen als afhakken van handen, uitrukken van de tong, uitsteken van de oogen, af-