Amsterdam, die groote stad

De oudste gasfabriek, de Engelsche genaamd, stond op de Schans, d.i. de Marnixstraat, ongeveer ter hoogte waar zich thans het Tehuis voor Arbeiders bevindt. Later verrees een concurreerende fabriek, de Hollandsche, gewoonlijk de gasfabriek van De Bruin genoemd, eveneens aan de Schans, d.i. de Weteringschans, ter plaatse waar nu Den Texstraat en Nicolaas Witsenkade liggen. Later werd, na hevige beroering, aan beider bestaan een einde gemaakt en toen voor de gasfabricage concessie verleend aan de Engelsche Imperial Continental Gas Association, die de fabrieken aan den Haarlemmerweg en in de Linnaeusstraat bouwde. Toen het Gemeentebestuur er toe overging aan de eene concessie na de andere een einde te maken en in gemeentelijke bedrijven te veranderen, werd ook de Imperial verdreven. De gemeente bouwde toen een derde gasfabriek aan den Buiten-Amstel en bedierf daarmede het mooie riviergezicht. Het toenemende gebruik van electriciteit voor verlichtings-doeleinden deed weldra een gasfabriek overbodig worden en zoo werd die in de Linnaeusstraat buiten gebruik gesteld. Verschillende harer gebouwen verkregen een geheel andere bestemming; één werd gemetamorphoseerd in het Sportfondsenbad; en op het terrein werden allerlei instellingen gevestigd: politiebureau, synagoge, dierenasyl, jeugdgebouw, laboratoria enz.; een strook aan de Linnaeusstraat werd met winkelhuizen bebouwd en op een ander deel van het terrein bevindt zich thans een kunst-ijsbaan.

De geschiedenis der concessies voor het verrichten van openbare diensten, doch vooral die van de wijze, waarop er een einde aan werd gemaakt, is zeer merkwaardig. Gas, water, electriciteit, telefoon, straatverkeer, alles was overgelaten aan binnen- en buitenlandsche ondernemingen, die uiteraard het meest bedacht waren op het maken van zoo groot mogelijke winsten en de belangen der verbruikers op het tweede plan stelden. Het was voornamelijk Mr. M. W. F. Treub (later hoogleeraar en minister), die als wethouder een einde aan dat alles maakte en de diensten bracht in handen van de stad zelve. Zijn strijd tegen de Bell Telephoon Maatschappij, dien hij voerde tezamen met den eersten directeur van de Ge-meente-telephoon, is een heldendicht op zich zelf. Hoe men ook over sommige van Treubs latere verrichtingen moge denken, als municipal reformer was hij in ons land zeker een dappere, doortastende pionier, wiens optreden voor de wording van het moderne gemeente-beheer van niet te overschatten waarde is geweest.

Tot de eigenaardigheden der stad behoorden ook de pontjes. Zij dienden het verkeer van voetgangers ter plaatse waar zich geen bruggen bevonden en dus dikwijls vrij lange omwegen gemaakt moesten worden. Zoo was

61