Een rest keert weer ....

een poging gedaan om zulk een verklaring uit het onder- en halfbewuste en de neiging tot verdringing en compensatie daarin, te construeeren, een verklaring die ongetwijfeld verhelderend werkt en onze „vaderlandsche” anti-semieten weinig eer aandoet doch, doordat zij niet diep genoeg in de onderbewuste motieven grijpt, aan het innerlijkst wezen van het vraagstuk niet raakt. „De groote meerderheid van het Nederlandsche volk”, schrijft Mevrouw Verwey, „beseft zeer goed, dat het zich tijdens de bezetting jegens zijn Joodsche medeburgers allermiserabelst gedragen heeft. Het zoekt zich nu achteraf voor zichzelf te rechtvaardigen en vindt die rechtvaardiging in critiek op de Joden. Hier zou dus het anti-semitisme dezelfde rol vervullen als het overdreven nationale vreugdebetoon, dat onze straten vulde; een compensatie voor het gebrek aan nationaal eergevoel tijdens de bezetting betoond.”

Wat men „de psycho-analyse van het anti-semitisme” zou kunnen noemen tast naar diepere psychische afgronden, leder die eenigszins vertrouwd is met de grondgedachten en methoden der nieuwere zielkunde en met hetgeen deze methoden op het gebied van het onderbewuste hebben blootgelegd, zal aanstonds moeten erkennen dat de nu volgende verklaring (korte samenvatting van een uiterst nauwkeurig en scherpzinnig afgewogen en gedocumenteerde theorie over het anti-semitisme van F. Bernstein, wien de verdienste toekomt van de eerste te zijn geweest, die het a.s. met werkelijk-wetenschappelijke methoden heeft aangevat) het probleem in zijn uiterste oorzakelijkheden ontleedt en begrijpelijk maakt dat deze plotselinge golf van anti-semitisme over Nederland kon spoelen. En ook de niet-ingewijde zal, als hij er even over nadenkt, tot de conclusie komen, dat het niet zoo geleerd is als het op het eerste gezicht lijkt en hij een zeer redelijke uitlegging voor zich heeft niet alleen van dit anti-semitisch exces, maar van alle anti-semitische uitspattingen welke de wereld te zien heeft gegeven.

Leed en innerlijke spanningen, die men niet op den veroorzaker zelf kan afreageeren, reageeren zich af in overgedragen gevoelens van afkeer, geprojecteerd op weerioozen. Aldus zijn, in dit geval, de gevoelens die niet op de Duitschers zelf konden worden afgereageerd, geprojecteerd op de weerlooze Joodsche minderheid, tegen welke ten overvloede reeds intuïtief gevoel van weerzin aanwezig was.

Deze verklaring kan ook begrijpelijk maken, hoe het komt dat onder de in het algemeen veel bewuster dan de massa levende „geestelijke bovenlaag”, het anti-semitisme aanmerkelijk minder vat heeft gekregen dan op de voor ontleding van eigen gevoelens weinig vatbare en op primitieve affecten veel directer reageerende

67