Een rest keert weer ....

het door de eeuwen draagt. Wie zóó geschonden is, heeft het leven dubbel lief. En verdraagt den smaad en de achteruitzetting niet meer. Dit is de paradox van den bezeten Joodschen levensdrift van heden.

Zoo komen wij terug op de verhoudingen in het Nederland van na-den-oorlog. Men kan de gedachte niet van zich afzetten, en zulks op steekhoudende gronden, dat de groepen welke tijdens de bezetting den vervolgden Joden steun en hulp hebben verleend — evenals overigens de verzetsgroepen in het algemeen — gevormd werden door een geestelijke bovenlaag van het Neder-landsche volk, de eigenlijke dragers van zijn ..geestesmerk”. Wat men „volksgeest” in positieven en creatieven zin noemt, is immers vrijwel altijd het wilsproduct van een bewuste en actieve kern. Onder „geestelijke bovenlaag” behoeft hier niet in de eerste plaats te worden verstaan wat men gemeenlijk als „het intellect” aanduidt; het is meer de kwestie van een bepaalde geesteshouding die in onderscheidene lagen der samenleving doorwerkt. Ongetwijfeld hebben de intellectueelen er een belangrijk aandeel in gehad, maar niet minder, gelijk reeds gezegd, de principiëele Christenen van allerlei kleur en niet in de laatste plaats het meest-bewuste deel der arbeiders. Dit laatste is wel gebleken uit de proteststaking bij het begin van de Jodenvervolgingen in 1941. Over de houding van de rest van het Nederlandsche volk — de breede laag die ik onlangs ergens raak als „de geestelijke middenstand” aangeduid zag — is men in het algemeen minder enthousiast en naar het mij voorkomt terecht. Men doet, met betrekking tot deze kleur-looze massa in veel gevallen inderdaad beter van gebrek aan houding te spreken. Kleurloos en tegelijkertijd niet zonder scha-keering is deze massa; de nuances monden uit van de onnoozeie bioscoopbezoekers die terwille van de — Duitsche — hoofdfilm, de geraffineerde Goebbelspropaganda op het witte doek gewillig slikten („een mensch mag toch waarachtig wel es een verzetje hebben in zoo’n rottijdl”), via de kultuurkamerkunst-klantjes en jolige „levenskunstenaars” alsof er geen vuiitje aan de lucht was, in den vergaarbak van zakkenspekkers bij leveranties en hand-en-spandiensten aan den mof. „Brand je niet aan koud, laat staan aan heet water”, is de zinspreuk geweest van al deze brave „vaderlanders”, die het nauwelijks-riskante gebruik van hun telefoon ten behoeve van een in doodsgevaar verkeerenden Jood weigerden met het humane heldendom van „ik wil met die rommel niks te maken hebben!

Van deze groep naar het aan den boom van het herboren Nederland ontloken anti-semitisme, il n’y a qu’un pas. Ik geloof, en alweer niet zonder goeden grond, dat hier de infectiehaard schuilt en d e meeste patiënten voorkomen. Wat andere bevolkings- en intellectsgroepen intusschen niet geheel uitsluit. Een uitvoeriger

62