Een rest keert weer ....

hen waren er zoowel die hun aandrift tot hulpverleening hebben geput uit een hooge opvatting van hun Christen-zijn, als die bewogen werden door de aan een humanistische levensbeschouwing ontsproten hartstocht voor gerechtigheid en menschelijkheid. En velen onder hen waren eenvoudigen van geest: alleen maar goede menschen. Vooral eeren wij dè waarachtige Christenen die hun hulp geboden hebben uit geen ander motief dan om Gods en der Liefde wille, nooit hebben gepoogd hun beschermelingen hun overtuiging op te dringen, daarbij misbruik makend van geestelijke weerloosheid, die niet hebben getracht naar geestelijke oorlogswinst voor het eigen geloof. Al mogen wij een vastverzekerd geloof niet te hard vallen om zijn begeerte het eigen heil aan anderen mede te deelen, tact en een juist verstaan der delicate verhoudingen hadden het moeten matigen in zijn over-ijver tot tijd en wijle dat de sujetten meer innerlijken weerstand hadden en den bijstand en voorlichting van eigen geestelijke leidslieden. En voor het in het Christendom doen opnemen van onmondige kinderen bestaat geen énkel excuus, noch voor aarzeling of weigering om Joodsche oorlogswezen aan de Joodsche gemeenschap terug te geven.

Het is de hierboven in het kort geschetste houding van den Nederlandschen geest door de eeuwen heen en van het beste deel van het Nederlandsche volk in de afgeloopen jaren, welke het voor ons, Nederlandsche Joden die zich ten volle van hun Joodsche bindingen en verbondenheden bewust zijn, zoo moeilijk maken — delicaat en pijnlijk, gelijk wij het hebben uitgedrukt — om in volle openhartigheid te spreken over wat ons deert en beweegt en opstandig «maakt, over wat ,ons, met heel onze innerlijke kracht en bewogenheid, drijft naar een integrale keuze voor ons Joodsche wezen en ons Jodendom. Vast sta, dat dit géén gebrek aan dankbaarheid is. Maar wel zijn wij kwetsbaarder geworden, innerlijk kwetsbaar, met een gevoeliger zintuig voor eiken vorm van discriminatie. Is het wonder na wat ons en de onzen is aangedaan? Maar wij ontkennen dat wij overgevoelig zouden zijn geworden. Het is dit: dat de moorddadige gloed van den brand die zes millioen van de onzen heeft verteerd, die eeuwenheugende middelpunten van Joodschen geest en Joodsch leven van den aardbodem heeft weggevaagd, vele dingen heeft gezet in het licht eener spookachtige helderheid. En dat een koppige trots zich in onze zielen heeft vastgevreten. Want een volk dat de moeite waard is om, met alle middelen van een duivelsch vernuft, tot den laatster man te worden verdelgd, is zéker de moeite waard om te leven naar zijn innerlijke — door den geest uit den afgrond gevreesde! — grootheid. Want die gevreesde grootheid is: de metaphysische boodschap der gerechtigheid die

61