Een rest keert weer ....

de houding van een geestelijke bovenlaag geweest die Nederland gestuwd heeft naar den top van waarachtige beschaving. Van gewelddadigheid jegens Joden is, na hun vestiging in grooten getale in de Noordelijke Nederlanden, sedert het eind der 16e eeuw, nooit sprake geweest, ondanks een vloedgolf van venijnige anti-Joodsche „literatuur” in de 18e eeuw; de in het algemeen niet agressieve aard van den Nederlander was in deze geweldloosheid natuurlijk ook een belangfactor. Hetgeen evenwel niet inhoudt dat zij verschoond bleven van uitzonderingsbepalingen, speciaal op economisch terrein; hun volledige staatsburgerlijke emancipatie is een der verworvenheden van de ideologie der groote revolutie. En evenmin mag men zeggen dat deze emancipatie volkomen is geweest. Zij was het bijvoorbeeld in dien zin niet, dat, bij traditie, bepaalde hooge ambten en sleutelposities voor Joden in Nederland nimmer toegankelijk zijn geweest. En ook heeft de emancipatie nooit beteekend dat de Jodenheid in Nederland door de rest van de bevolking niet als een in aard en wezen — om de zachtste kwalificatie te gebruiken — andersoortige groep is beschouwd of, waar het hier om intuïtieve sentimenten betreft, is „aangevoeld.” Het is noodzakelijk, met het oog op ons verder betoog, dit uitdrukkelijk vast te stellen. Echter neemt dit alles niet weg dat de Jood in dit land altijd naar zijn menschelijke waarde heeft kunnen leven, hetgeen meer is dan van de meeste andere landen kan worden gezegd. Indien het waar is wat een geestig schrijver eens heeft gezegd, „dat het Jodenvraagstuk de barometer is dien God tegen den wand der wereldgeschiedenis heeft opgehangen om er het fatsoen der volkeren op af te lezen”, dan heeft die barometer voor Nederland ongetwijfeld altijd op „mooi weer” gestaan! Helaas zijn er thans donkere wolken komen aandrijven die den wijzer nu en dan bedenkelijk naar „Veranderlijk” doen schommelen!... Maar daarover zoo aanstonds. Intusschen mag, in deze geschiedbeschrijving-in-een-notedop van het Joodsche lot in Nederland, zeker niet vergeten worden hoezeer de houding van het Oranjehuis voor deze humanistische tolerantie altijd een inspireerend voorbeeld is geweest.

Ook in de harde jaren die achter ons liggen, heeft een belangrijk deel van het Nederlandsche volk deze nobele traditie van boven afstammings- en geloofsverschil verheven, voorbehoudlooze men-schelijkheid, ongerept hooggehouden. Van de kleine rest die is overgebleven, danken honderden hun leven aan den moed, de offervaardigheid, de onwrikbare beginselvastheid van niet-Joodsche medeburgers, kortom, aan den Geuzengeest die ook tegenover deze tyrannie niet gestorven bleek. Wij schieten daarvoor in eerbied en dankbaarheid niet te kort, vooral niet jegens hen die moed en beginselvastheid betaald hebben met het offer van hun leven. Deze onbaatzuchtige helpers zijn niet weinigen geweest en onder

60