Een rest keert weer ....

te danken is. Het is een aarzelend half-fluisteren, een aanduiden meer dan een uitspreken, dat aan het Psalmwoord doet denken: „U is zwijgen lofgezang”. Een renaissance van het hoofdgebed in dezen vorm zou een positief gewin voor de Joodsche religiositeit zijn. Zonder, anderzijds, een zekere onwennigheid te moeten overwinnen, want daarvoor hebben de teksten teveel gelijkenis. En er zou zeker niets tegen zijn, mits dit met voorzichtige en liefdevolle hand geschiedt, enkele passages uit den Babylonischen tekst, waarvan wij het ontbreken als een leegte zouden voeler», mee op te nemen. In het algemeen mag van een klakkeloos adop teeren van de Palestijnsche Siddoer geen sprake zijn: ook daarin bevinden zich fragmenten die niet meer tot gevoel en verbeelding van den hedendaagschen mensch spreken en anderzijds ontbreekt ook, buiten de 'Amida, allerlei dat de eeuwen tot dierbaar en waar-devol gemeengoed hebben gemaakt en dat wij noode zouden missen. Ook hier geldt wederom ons obstinaat adagium; scheppende fantaisie!

Intusschen mag in dit verband een merkwaardige paradox niet verzwegen worden: dat in het herlevende Palestina zélf nog geen enkele poging is gedaan tot herstel van de oude liturgie van het eigen land. In het algemeen is het orthodoxe Jodendom dóór niet minder conservatief dan dat van de Diaspora en hoezeer ook de Joodsche gemeenschap in Erets Jisraël in allerlei opzicht een uitstralingscentrum van vernieuwing is voor het galoeth. van een renaissance der Joodsche religiositeit is daar niet of nauwelijks sprake. Waarschijnlijk moet dit worden toegeschreven aan de ver-voortgeschreden saeculariseering van het grootste deel der Joodsche jeugd die daarheen trekt en die dus, zoozeer vernieuwend en creatief als zij in tallooze andere opzichten werkt, in dit opzicht nalaat de oudere generatie met haar geestdrift aan te steken. Dit is een probleem waaraan, naar wij meenen. tot nog toe veel te weinig aandacht is geschonken. Het worde hier slechts gesteld en ter overdenking en discussie aanbevolen.

Weder aanknoopend bij onze beschouwing over de restauratie eener korte en zuivere liturgie, zij hier er nog op gewezen dat ook de Rabbijnsche literatuur een schat van korte, dikwijls persoonlijke gebeden bevatten die, uit het halfduister waarin do me-chaniseering der gebedspraktijk ze gedrongen heeft, weer in het licht zouden kunnen worden gehaald. Men ziet in ieder geval dat aan „bekorting", wil zij werkelijk innerlijk en blijvende waarde hebben, meer vastzit dan de oningewijde oppervlakkig zou meenen en dat het gevaar niet denkbeeldig is dat men daarmede een gróót woord gelaten uitspreekt...

Er is nóg een probleem dat zich, bij de vernieuwing der gebeds-orde, onafwijsbaar op den voorgrond dringt: de passages in de ge-

51