Een rest keert weer ....

weiding noodig. Men onderscheidt nl. in de geschiedenis van onze liturgie, zooals in die van alle literatuur en ook van andere takken van kunstzinnig scheppen een klassieke, een na-klassieke en een barok-periode die in totale decadentie verzandt. Men kan, de liturgische teksten nauwkeurig lezend en hun stylistische eigenschappen analyseerend, ook zonder uitwendige chronologische gegevens vrijwel steeds vaststellen uit welke dezer perioden zij dagteeke-nen. De klassieke periode, de oudste, uit de eeuwen rondom het begin der Christelijke jaartelling, kenmerkt zich door schoenen en praegnanten eenvoud. Maar langzaam-aan begint het verval: reeds in de na-klassieke periode doet de veelheid van woorden haar intrede, de summiere en sereene verstilling maakt plaats voor overlading, een overlading welke in den tijd van de barok de sobere, indrukwekkende waardigheid van den aanvang geheel gaat verstikken. Dan hebben de „joredé merkawa” hun hand naar de gebedsteksten uitgestrekt; een mystieke secte in het groote Joodsche cultuurcentrum van Babylonië, welke na de afsluiting van den Talmoed (omstreeks de 6e eeuw der Chr. jaartelling) optrad en o.m. de meening was toegedaan dat een vloed van woorden, een lawine van synoniemen vooral, de concentratie van den biddende verhoogde (de moderne mensch meent juist het omgekeerde) en daaraanboven niet zonder invloed bleef op de Godheid! Zij hebben de sporen van hun, dikwijls exuberante, mystiek op talrijke plaatsen van het gebedenboek achtergelaten, waarvan wij voor den met het Gebedenboek vertrouwden lezer, twee illustratieve voorbeelden aanhalen. Het eerste is de uitbundige reeks van He-breeuwsche synoniemen van verheerlijking in den oudsten Ara-meenschen — zonder den inlasch goed sluitend — tekst van de Kaddisj. ingeschoven tusschen „Amen, jehé sjéme rabba” en „leëla min kolbitihatha”. Na de lezing van het Sjema, de Eenheids-belijdenis, in het ochtendgebed: „Emmes wejatsiew”, met in den aanhef niet minder dan zestien synoniemen achter elkaar, om dan in adaequate welbespraaktheid door te loopen naar „’Ezrath Awo-thenoe.” Door een gelukkige omstandigheid waarvan de uitleg hier te ver zou voeren, bevat ons gebedenboek (in het Sabbath-ochtend-gebed) voor bepaalde gelegenheden óók den oorspronkelijken tekst met slechts acht synoniemen en voorts precies de helft korter. En deze tekst, uit de alleroudste siddoer — de Palestijnsche — is niet alleen in stylistisch opzicht heel wat fraaier, maar hij dringt ook onmiddellijk en dieper in geest en hart. Om den lezer overigens geen al te ongunstig denkbeeld van deze „joredé Merkawa” te geven, zij hier vermeld dat wij hun ook zeer dichterlijke fragmenten uit de liturgie danken, zooals waarschijnlijk het bekende, alle prachtige facetten van mystieke religiositeit toonende „Ha-adéreth we-haëmoena” uit den ochtenddienst van den Verzoendag.

Wij hebben deze voorbeelden aangehaald om te laten zien dat