Een rest keert weer ....

gebed |0m de spoedige komst van Zijn Rijk dat in het „Onze Vader” de wereld veroverd heeft — gedenatureerd is tot bijgeloovigen doodencultus. Geen procent van de „rouw-bedrijvende”’ kaddisj-zeggers, dat den zin ervan als herdenking begrijpt, terwijl de Kad-disj, in haar oorspronkelijke zuiverheid, als een plechtige liturgische afsluiting bedoeld was, om de gemeente naar huis te zenden met hoop in het hart. Dat gaat maar per halfdozijn in het kwartiera brabbelend, slikkend en slokkend, soms in een verward „spreekkoor” (om van de verfromfaaide Kaddisj de-rabbanan maar niet te véél te zeggen en tot het Messiaansche visoen van de geradbraakte Kaddisj di-hoe ’athid maar heelemaal het zwijgen te doen *), alsof er niet in de Rabijnsche literatuur ergens de hartige waarschuwing staat: „Wie de grootheid Gods in buitensporige mate verkondigt, wordt weggevaagd van de wereld.” Dit is geen religie meer; van het verheven begrip van „eeredienst” is het slechts een erbarmelijke caricatuur. Voor wat dit is, bezit één taal ter wereld slechts het precieze woord; óns genoegelijk dialect welke zooiets fel en raak „onssocht!” pleegt te noemen! God is zoek, verdronken in een stortvloed van gedachtelooze, slordige woorden, — En hetgeen wij in Gods Huis zoeken: verhevenheid.

Maar buiten de deur staat een schare gretige Godszoekers die we de sjoel hebben „uitgeoord” ...^{1 2})

* * *

Wij kunnen ons, in de opzet van dit boekje, niet èl te zeer in details verliezen; hebben dit wellicht reeds te veel gedaan. En toch hebben we nog maar een bescheiden greep gedaan uit de voorraadschuur der opgehoopte ergernissen, ondanks de verleiding tot uitvoerigheid bij een onderwerp dat ons zóó na aan het hart ligt: de zuivering en renaissance van onze liturgie tot den eenvoud en de waarheid die voor den modern-religieuzen mensch onmisbaar zijn. Doch er zijn nog enkele punten die niet onbesproken mogen blijven nu deze restauratie aan de orde is gesteld. In de eerste plaats moeten we daartoe nog even terugkomen op het vraagstuk der bekorting. Men kan den indruk niet van zich afzetten dat bij het gebruik van dit slagwoord slechts wordt bedoeld: verkorting van den dienst, van de gebedsorde in haar geheel. Doch daarmee zijn we er niet. Ook de teksten die behouden blijven in de nieuwe liturgische structuur, hebben veelal eveneens vereenvoudiging noodig.

Om dit duidelijk te maken is een kleine literair-historische uit-

<48

¹

Variaties van den oorspronkelijken kaddisj-tekst, resp. met een bede voor de Schriftgeleerden en om de komst van de Messiaansche „vernieuwing der wereld”. 2) „ooren", in de

²

Joodsche volkstaal: het gebed verrichten (van Lat. orare).