Een rest keert weer ....

raakt, door een begrijpende voorlichting weer in de geestelijke sfeer van het Jodendom konden worden getrokken.

Voor deze beide categorieën in de eerste plaats vormt de renaissance der Joodsche traditie in het particulier leven en het huisgezin een probleem, waarbij de geestelijke leiders zich vooral dienen te hoeden voor te veel-verlangen, zich met de allergrootste omzichtigheid in de geestesgesteldheid der zoekenden moeten verplaatsen. En zich verheugen met ieder klein spruitsel dat schuchter omhoog schiet uit den barren, verwaarloosden grond. Leiding geven is natuurlijk voortreffelijk, maar men zal bij den eersten groei veel aan het „particulier initiatief” moeten overlaten, zich tot aanmoedigen beperken. Heb den moed en het vertrouwen om den eersten tijd den terugkeerenden hun „sjoelchan aroech op hun eigen houtje” te gunnen! Hoe prachtig en innig nieuw Joodsch leven in den eigen kring ontstaan en gedijen kan, bewijzen wel de Oneg Sjabbath-vieringen der Zionistische jeugd, die toch waarlijk verrijkend, zoowel voor de deelnemers als voor het geestelijk bezit der Kelal Jisraël hebben gewerkt en werken. Uit de spontane creatie, de improvisatie zelfs, spruit dikwijls weliger bloei, dan uit het starre reglement: de dood in den pot, om met den profeet Elisa te spreken. Klem u niet vast aan het starre „alles of niets” (want dat draait op „niets” uit!) durf eens wat aan da scheppende fantaisie overlaten en Iaat het jonge, roekelooze veulen van de nieuwe vormgeving maar eerst een poos in het wild ronddraven. De consolideering uit experiment en... misgreep, komt vanzelf; het waardelooze sterft vanzelf af en wat levensvatbaarheid heeft en in de Joodsche ziel wortelt wordt nieuw gewin. En vergeet vooral niet dat Erets Jisraël, met wat daar al gegroeid is en in knop staat, do machtige magneet is, het inspireerend voorbeeld en de nieuwe norm. Denk slechts aan het Poerietn-carnaval en het herboren „Nieuwjaar der Boomen”.

Aanmerkelijk zwaarder weegt, zooals reeds werd aangeduid, het probleem der openbare godsdienstoefening, want déze is zonder vaste regels en een vaststaande liturgie niet denkbaar. Dat deze in den vorm waarin onze kleine rest haar heeft teruggevonden bij de hervatting van het Joodsche leven in Nederland, niet houdbaar is, — déérover blijkt wel een communis opinio te bestaan, die slechts niet gedeeld wordt door een kleine, ultra-reactionnaire groep, welke elk woord dat in het gebedenboek gedrukt staat (dat wil zeggen in het gebedenboek van den ritus, waarin men toevallig is grootgebracht!) heilig verklaart. Niets zal deze groep beletten haar liturgische lusten in een particulier minjan bot te vieren, zoo zij de noodzakelijke hervorming en vernieuwing maar niet in den weg treedt en zich als een college van kettermeesters opwerpt.

Maar de vorm en de omvang van deze reformatie zullen een