Een rest keert weer ....

maatstaven, voert de heteronome aan dat de autonome den objectieven maatstaf mist van Gods onfeilbaar en onveranderlijk Woord. Hier ligt de kern van de antithese. Want de heteronomen zien over het hoofd dat ook zij in laatste instantie hun vast-verankerde overtuiging aan niets anders ontleenen als aan een persoonlijks opvatting van de Godsstem in hun binnenste en de door niets gestaafde onfeilbaarheid van een door hen als bindend aanvaard openbaringsboek. Het absolute, redelijk-reëele, allen twijfel ontzenuwende bewijs, kunnen zij den niet-geloovende niet leveren, op de wijze bijvoorbeeld waarop men een natuurwetenschappelijke theorie bewijst. Het blijft gelóóf, d.w.z. een bepaalde, „allerindividueelste”, gesteldheid des gemoeds.

De uitwendige openbaring, op het bezit waarvan de orthodoxie van elke geloofsgemeenschap prat gaat, vóóronderstelt een inwendige, d.w.z. een autonome! — dat die openbaring de onomstoote-lijke en overvangbare waarheid inhoudt. In laatste instantie is dus de heteronome religiositeit, precies zooals de autonome een

kwestie van...... vrije keuze! Jammer dat de ketterjagers van

alle pluimage de juistheid van deze psychologische waarheid-als-een-koe, niet kunnen beseffen en daardoor niet in staat zijn deze vicieuzen cirkel te doorbreken, in de eerste plaats al doordat zijn bestaan niet tot hen doordringt. Anders zouden ze wellicht, zooals een Joodsche penvoerder bij het begin van het gesprek tusschen vrijzinnig en orthodox Jodendom hier te lande, heeft gedaan, hun vrijzinnige broeders niet voor „religieuze koorddansers” uitschelden. Maar enfin, er zijn gruwelijker dingen geschied in naam van het eenig-ware geloof!

Wij moeten ons tot dit korte betoog ten principale beperken. Doch het kan verhelderend werken de hier geschetste algemeene beginselen nog even in het Joodsche vlak te projecteeren. Het orthodoxe Jodendom stelt zich op het standpunt dat de Pentateuch voor alle tijden verbindbare, aan menschelijke beoordeeling onttrokken waarheid inhoudt. (De als evenzeer sacrosanct aanvaarde Rabbijnsche interpretatie en jurisprudentie blijve hier, om al te groote wijdloopigheid te voorkomen, buiten beschouwing.) De vrijzinnig-geloovige Jood echter tracht, vele van de conclusies der moderne Bijbelwetenschap niet verwerpend, bij allen eerbied voor de grootsche Magna Charta van het Jodendom, daarin eeuwigheids-waarden en aan bepaalde historische situaties gebonden vormgeving, te onderscheiden. In de figuur van Mozes ziet hij een der allergrootsten van de verkorenen uit de geestelijke geschiedenis der menschheid, hem eigener en meer nabij dan een van dezen. Maar dat houdt niet in dat naar zijn meening aan Mozes een complex van voorschriften is geopenbaard en door dezen te boek gesteld, dat voor immer naar de letter gehandhaafd moet blijven en in

39