Een rest keert weer ....

der historische evolutie en van de evolutie der geesten, evenmin weerstand bieden als de orthodoxie het heeft gekund, die aanvankelijk ook vrijwel alleen „Protestrabbiner” in de vuurlinie bracht. En 1933 rukte de laatste flarden van den universalistischen droom kapot. Dat wil zeggen: voor zoover dit universalisme een pogincj was om zich zelf en de „Umwelt” te misleiden met wat men zoo graag wilde dat waar zou zijn; als profetisch-ethische visie blijven de verwachting van de broederschap der menschen, de eenheid der volken en de verlossing der wereld van onrecht en geweld essentialia van de Messiaansche boodschap van het Jodendom, een drievoudig snoer dat nimmer verbroken zal worden. Doch dat behoort tot een gansch andere geestelijke categorie als de humanistisch-assimilatorische sentimentaliteiten van de eerste generaties van den Reform.

* * *

Aan een ontmoeting van nationaal- en vrijzinnig-religieus Jodendom staat thans niets meer in den weg. Om dat te staven kan zelfs met één naam evenveel worden gezegd als met een lang betoog. In een figuur als Stephen Wise is de vereenigbaarheid van den reform-rabbijn (en nog wel van de uiterste linkerzijde!) met den strijdbaren Zionist welhaast klassiek geworden. En zijn gelijkgezinden zijn vele, ook in Erets Jisraël zelf. De oude tegenstelling is een overwonnen, een door de geschiedenis achterhaald standpunt geworden, een legende. In de geestelijke structuur van een nationaal Jodendom is voor vrijzinnige godsdienstigheid zoo goed plaats als voor elke andere geestelijke strooming die de synthese met de primair Jood-sche waarden weet te vinden.

In Nederland heeft, meer dan in eenig ander land van het Galoeth (in Palestina zijn al deze dingen geen problemen; daar geldt inderdaad het oude woord dat de lucht van het land verstandig maakt!) de „Reform” gelegenheid gehad de juistheid van het bovenstaande betoog te bewijzen. De opkomst der beweging dagteekent hier te lande van het begin der jaren ’30 dezer eeuw en al spoedig heeft haar optreden de signatuur gekregen der nieuwe verheldering. In het bijzonder heeft de geestelijke leiding van den voortreffelijken Zionist Mehler niet nagelaten deze oriëntatie te consolideeren. Schrijver dezes heeft het voorrecht gehad aan de liturgie der beide vrijzinnige gemeenten, Amsterdam en Den Haag, mede richting en gestalte te mogen geven en wie in de daar gebruikte gebedenboeken bladert zal aanstonds ontdekken dat van de klassieke beden om Tsion, geen woord geschrapt is, zoomin als iets van wat betrekking heeft op de nationale gemeenschap van Israël of het Joodsche martelaarschap der eeuwen. En waar teksten gereconstrueerd zijn, is dit niet geschied uit eigen fantaisie maar met materiaal uit den Bijbel en ons allerklassiekste liturgische bezit:

37