Een rest keert weer ....

denker de autonome keuze niet uit van normen welke, vast geworteld in het van geslacht op geslacht overgeleverde en onverbrekelijk daarmee verbonden, evenzeer de Joodsche levenssfeer voor hem maken tot een tastbare en onmisbare werkelijkheid die om en bij hem is „wanneer hij zit in zijn huis, als hij gaat op den weg, bij zijn slapen-gaan en zijn ontwaken.”

Het is deze laatste groep die mij, bij het neerschrijven der hier volgende beschouwingen, mede voor oogen heeft gestaan, ofschoon veel, van wat ik bepleit ook door een ruim en frisch denkende rechtzinnigheid kan worden geaccepteerd. Maar de groep aan welker problematiek ik in de eerste plaats heb gedacht, wordt gevormd door hen die, behalve voor den religieus-ethischen in-houd van het Jodendom, niet afgesloten staan voor de binding van zijn traditioneeie vormgeving en zelfs een, soms onbestemde, hunkering hebben naar de wijding en de warmte daarvan. Of, daarmede van huis-uit vertrouwd en allerminst erop uit haar overboord te werpen, géén vrede vinden in de huidige „orthodoxe” praktijk. Die gruwen van een kil en dood formalisme, van een ondraaglijk teveel, in een mechaniseering en automatiseering die alle bewust beleven plat drukken. Dit geldt inzonderheid voor de jeugd. En, het moet in volle eerlijkheid en openhartigheid worden gezegd: dit formalisme, dit gemis aan levende religiositeit, aan begrip voor wat hunkerende harten vragen, zit ook nü nog ten troon bij de leiders van wat er van het orthodoxe Jodendom in Nederland is overgebleven of weergekeerd. Het moge hard klinken, het is er helaas niet minder waar om: die schijnen, ondanks wat ons is over^j komen, niets geleerd en niets vergeten te hebben. De affaire wordt nagenoeg op denzelfden voet voortgezet.

Wat ontbreekt is — we zullen den term nog herhaaldelijk moeten gebruiken; scheppende fantaisie, welke de vensters wijd openzet en den frisschen wind laat binnenwaaien die het stof en de spinne-webben wegblaast, kracht en moed, die de critiek van het benepen behoud niet deert in het bewustzijn van hun goed recht originaliteit en verantwoordelijkheidsbesef — dit laatste vooral in dit uur van de nood en het noodlot. En bovenal Liefde — de soort Liefde die door vuur en water gaat, die groote dingen aandurft naar de mate van haar eigen grootheid. Och ja, er verandert „wel wat” — plus ga change is het nog niet eens! — maar plus ga reste la même chose. En daar wringt de schoen.

Wij zeggen: het uur van den nood en het noodlot. Want ach, het handjevol „vromen” dat het onheil heeft overleefd, zal, uit sleur en behaaglijke gewoonte, wel trouw blijven tot den dood toe. En sterft dan uit, met onafwendbare zekerheid, zonder „thikwa le-achariteech”, zonder toekomst en nageslacht. Déze uitstervende gemeenschap heeft geen toekomst. Denkt ge, dat ge de jeugd in

31