Een rest keert weer ....

was daartoe bij ons ternauwernood aanleiding, zoodat het aantal gedoopten miniem bleef. En bij dezen was dan nog een percentage van oprecht-overtuigden.

In den oorlog is de koers van den doop williger geworden, toen deze een zekere bescherming scheen te bieden. Maar in tegenstelling met de dwang- en schijnconverten, Marranen en Morisco’s, uit de Middeleeuwen, keert het gros van déze gelegenheids-christenen niet terug nu het sein weer veilig staat. Je kunt nooit weten en de „risjes”¹) neemt toe, is hun theorie. Al geef ik mijn meening voor beter, ik geloof niet dat we aan deze groep veel kunnen doen, behalve ze als non-valeur afschrijven. Het zijn lieden zonder positieve levenshouding, om een oude-gezellig-Joodsche uitdrukking te gebruiken: „hier und dort verloren”, want ook voor het Christendom zijn zij geen aanwinst. Zelfkant in den ongunstigen zin van het woord, De voorzichtigen en berekenenden, bang zich aan koud water te branden, laat staan aan heet. Wat Herzl noemde de partij van het naaste voordeel. Vooruitziende zakenlieden die een brandpolis sluiten op hun achterkleinzoon, voor een poten-tiëelen Hitler in de 21e eeuw. Tegen zooveel wijsheid legt alle hoogere wijsheid, waarop 'de lommerd immers geen dubbeltje geeft, het af, temeer waar ze niets bezitten dat op een beginsel lijkt — een geestelijken modus vivendi. Wij betwijfelen dan ook of bij lieden van deze groep het ethische pathos van de boodschap des Jodendoms, een sluimerende vonk tot een vlam zal kunnen aanblazen.

* * *

Er is echter een groep van candidaat-Joden-Christenen, die wel onze aandacht, en meer nog, onze zeer ernstige toewijding verdient, Dat zijn de menschen die, om de waarde, en dikwijls den rijkdom, van hun innerlijk leven ten zeerste de moeite loonen van een poging ze voor de gemeenschap van Israël te behouden. De menschen die — bekoord door het Christendom en van het Jodendom niets wetend of kennend, of op zijn hoogst de ritualistische buitenzijde ervan — uit de diepten van een naar hooger levenswijding dorstend hart, de handen uitstrekken naar God. Dit verschijnsel behoort niet tot de uitingen van na-oorlogsche assi-milatie-woede: het is zelfs reeds van ouden datum. Een klassiek voorbeeld van dergelijke bekeering blijft voor mij Isaac da Costa, die met zijn onbevredigden Godshonger uit de mechanisch-for-malistischen Jodendomspraktijk en de leege „gravidade” van zijn Sephardisch milieu, naar de levende, warme religiositeit van den Réveil-kring getrokken werd. Sedert ik in mijn studiejaren mij in zijn persoon en zijn werk verdiepte, is mij de gedachte bijgebleven dat het Jodendom in Nederland door armoede aan innerlijk-religieus

18

¹

Anti-Semitisme.