Karl Marx en zijne voorgangers

— 263 —

wijze een gansch nieuwe macht, het credietwezen, dat in zijn begin op den achtergrond, — als de bescheidene helper van de akkumulatie, — nu naar binnen sluipt langs onzichtbare draden, de over de oppervlakte der samenleving, in grootere of kleinere massa’s verspreide geldmiddelen, in handen van individueele of met elkander gëassocieerde kapitalisten trekt, maar dan schielijk een nieuw en vruchtbaar wapen wordt in den concurrentiestrijd, om zich ten slotte in een reusachtig sociaal mechanisme, dat tot centralisatie van kapitalen dient, te veranderen.” „De centralisatie” zegtMarx verder, „vervolkoment het werk der akkumulatie, doordien zij de industrieele kapitalisten in staat stelt, de voet hunner operaties uit te breiden. Hetzij dit laatste resultaat nu het gevolg is, van de akkumulatie of van de centralisatie; hetzij zich de centralisatie voltrekt langs den gewelddadigen weg van annexatie, — waar zekere kapitalen op zoo overwegende wijze gravi-tatie-middelpunten worden voor anderen, dat zij diens individueele cohesie breken en dan de op zichzelf-staande deelen tot zich trekken, — of dat de versmelting der reeds gevormde, respek-tievelijk in die vorming inbegrepen kapitalen, door middel van de geleidelijke aktie, door de vorming van naamlooze vennootschappen geschiedt — de economische uitwerking blijft dezelfde. De aangegroeide uitdij ding van de industrieele établissementen, vormt overal het uitgangspunt voor een omvattender organisatie der totaal-arbeid van velen; voor een breeder ontwikkeling harer naterieele drijfkrachten, d. w. z. voor de voortschrijdende revolu-tioneering van individueele, en volgens de traditie gedreven jroduktie-processeji, in maatschappelijk-gecombineerde en weten-schappelijk-gedisponeerde produktieprocessen.”

Marx wijst er nog vervolgens op, dat de akkumulatie een veel langduriger proces is; dan de centralisatie. „De wereld, zegt hij „ware nog niet van spoorwegen voorzien, als zij had moeten wachten, totdat de akkumulatie enkele kapitalisten ertoe gebracht had, opgewassen te zijn, tegen het bouwen van een spoorweg. De centralisatie daarentegen, heeft dit met een handomdraaien klaar gespeeld, door middel van de maatschappijen op aandeelen. En terwijl de centralisatie, aldus de werkingen der akkumulatie verhoogt en bespoedigt, breidt zij uit, — en bespoedigt zij gelijktijdig, — de omwentelingen in de technische samenstelling van het kapitaal, die deszelfs constant deel, doen vermeerderen op kosten van zijn variabel deel en daarmede (e relatieve vraag naar arbeid doen verminderen.

De door centralisatie, over nacht als het ware, tezaam gesmede lapitaal-massa’s, reproduceeren en vermeerderen zich gelijk de