Karl Marx en zijne voorgangers

231 —

ding van de katoendraden uit het zaad te voorschijn, waardoor eerst de katoenproduktie op de, daardoor vereischte hoogte van ontwikkeling kon komen te staan. De revolutie in de produk-tiewijze van de industrie en van de agrikultuur noodzaakte namelijk ook tot eene revolutie, in de algemeene voorwaarden van het maatschappelijk produktieproces, d. w. z. van de commu-nikatie- en transportmiddelen.

„Afgezien van de geheel gerevolutioneerde zeil-scheepsbouw, werd het kommunikatie- en transportwegen aldus geheel en al door een systeem van rivierstoombooten, spoorwegen, overzeesche stoombooten en telegraphen aan de produktiewijze de grootindustrie aangepast. De verschrikkelijke massas ijzer evenwel, die er thans te snijden, te hameren te boren en te vormen waren gekomen, vereischten hunnerzijds cyclopische machines, welker schepping in de machinebouw op manufaktuur-achtige grondslag, geheel onmogelijk was.

De groot-industrie moest zich dusdoende van haar karakteristiek produktiemiddel, de machinerie, zelf meester maken en machines doen voortbrengen door machines.”

„Zoo werd,” eindigt Marx dit historisch-technische onderzoek, „het coöperatieve karakter van het arbeidsproces, (de verdringing van den individueelen arbeider door den vermaatschappelijkten) tot een, haar door den aard van de arbeidsmiddelen, zelve gedicteerde technische noodzakelijkheid.”

* *

*•

De machine wordt door Marx tot het „constante” kapitaal gerekend. Zij schept geene waarde, maar zet slechts hare eigene waarde aan het produkt toe' Zij lost zich in het arbeidsproces telkens geheel, maar in het waarde-vormingsproces, slechts maar gedeeltelijk op. Zij geeft niet meer waarde van zich af, dan zij in doorsnêe verliest door haar gebruik. Er is dus een groot verschil, tusschen het waax^-de-deel dat de machine, en het periodiek door haar op het produkt overgedragen, deel van de waarde. Er is dus een groot verschil tusschen de machine als waarde-vormend en als produktenwormend element. Hoe grooter de periode, in welke dezelfde machine, herhaaldelijk in hetzelfde arbeidsproces dienst doet, des te grooter zal dit verschil zijn.

Hoe minder arbeid de machine zelf kost, d. w. z. hoe.veel te minder arbeid erin is neergelegd, des te minder waarde zet zij aan het produkt toe. Hoe minder waarde van zich afgevend, des te produktiever is zij en des te meer, nadert haren dienst die der