Karl Marx en zijne voorgangers

— 202 —

niet gelooven, of zij zich hetzelve bewust zijn of niet. Marx beschouwt de maatschappelijke beweging als een natuurhistorisch proces, dat door wetten geleid wordt, die niet alleen niet van den wil, het bewustzijn en doel van de menschen afhankelijk zijn, maar veeleer omgekeerd, welker willen, bewustzijn en doel

er door bepaald wordt”____ „Wanneer het bewuste element

in de beschavingsgeschiedenis een zoo ondergeschikte rol speelt, dan spreekt het vanzelf, dat de critiek welker objekt de beschaving zelf is, minder dan ergens anders, den een of anderen vorm of het een of andere resultaat van het bewustzijn tot grondslag kan hebben. Dat wil zeggen: niet de idee, maar het uitwendige verschijnsel alleen kan dan als haar uitgangspunt dienen. De critiek zal zich beperken tot de vergelijking en de confronteering van een feit, niet met de idee, maar met het andere feit. Voor haar is het slechts van gewicht, dat de beide feiten zooveel mogelijk nauwkeurig onderzocht worden en werkelijk de een tegenover den ander verschillende ontwikkelingsmomenten vormen, voor alles is ’t voor haar evenwel van gewicht, dat niet minder nauwkeurig de serie der orden opgespoord worden, de opvolging en de verbinding, waarin de trappen van ontwikkeling zich aan ons voordoen. Maar, zoo zal men daartegen aanvoeren, de algemeene wetten van het economische leven zijn een en hetzelfde; geheel onverschillig, of men ze toepast op het tegenwoordige of op het verleden! Juist dit loochent Marx. Volgens hem bestaan zulke abstrakte wetten niet... „Volgens zijn meening bezit integendeel elke historische periode hare eigen wetten— „Zoodra het leven eener maatschappij een zekere ontwikkelingsperiode overleefd heeft, uit een bepaald stadium in een ander overgaat, vangt het ook aan door andere wetten te worden geleid. In één woord het economische leven biedt ons een, aan de ontwikkelingsgeschiedenis op het andere gebied dat der biologie, analoog verschijnsel aan......„De oude economen mis

kenden den aard van de economische wetten, toen zij dezelven

vergeleken met de wetten der physiek en der chemie.....„Een

diepere analyse der verschijnselen bewees, dat sociale organismen zich van elkander evenzoo grondig onderscheiden als plantenen dierlijke organismen. Ja een en hetzelfde verschijnsel is aan geheel en al verschillende wetten onderworpen, tengevolge van de verschillende totaal-struktuur dier organismen, der afwijking van hunne onderlinge organen, van het verschil der voorwaarden, waaronder zij funktioneeren..... „Met de verschillende ont

wikkeling der produktiekrachten wijzigen zich de verhoudingen en de hen regelende wetten. Daardien Marx zich ten doel stelt, van uit dit gezichtspunt de kapitalistische maatschappij na te