Karl Marx en zijne voorgangers

165 —

produktiekrachten zich — gelijktijdig met de tegenstrijdigheid der klassen — ontwikkeld hebben; hoe eene dezer klassen, de slechte zijde, het maatschappelijk euvel steeds aangroeide, totdat de materieele voorwaarden harer emancipatie tot rijpheid gekomen waren. Verklaart dit niet duidelijk genoeg dat de produktiewijze, de verhoudingen waarin de produktiekrachten zich ontwikkelen niets minder als eenige wetten zijn, maar eene bepaalde ontwikkelingstoostand der menschen en hunne produktiekrachten vertegenwoordigen, en dat een in de produktiekrachten der menschen opgetreden verandering, noodzakelijkerwijs eene verandering in hunne produktieverhoudingen teweeg brengen moet? Daar het vóór alle dingen hierop aankomt, niet van de vruchten der civilisatie, de verworven produktiekrachten uitgesloten te zijn, wordt het noodzakelijk de overgebleven vormen waarin zij geschapen werden, te verbreken. Van dat oogenblik af, wordt eene revolutionaire klasse conservatief.

De bourgeoisie vangt met een proletariaat aan, dat zelve op zijne beurt, een overblijfsel is van het proletariaat uit defeoda-listische periode. In het verloop harer historische ontwikkeling, ontwikkelde de bourgeoisie noodzakelijkerwijs haar antagonistisch karakter, dat zich bij haar eerste optreden slechts omsluierd, nog in latenten toestand deed kennen. In die mate waarin de bour-geousie zich ontwikkelt, ontwikkelt zich in haren schoot een nieuw proletariaat: het moderne proletariaat. Het ontwikkelt zich in eenen strijd tusschen de proletariërsklasse en de bourgeois-klasse; een strijd die, alvorens zij aan beide zijde wordt gevoeld, bespeurd, op hare waarde geschat, begrepen, toegestemd en eindelijk luide wordt geproclameerd, zich voorloopig maar bij gedeelten en in voorbijgaande conflikten, in verstoringswerken openbaart. Aan den anderen kant, wanneer allen die tot de moderne bourgeoisie behooren hetzelfde belang hebben, in zooverre zij ééne klasse, tegenover de andere klasse vormen, dan hebben zij aan elkander tegenovergestelde belangen, zoodra zij-zelf tegenover elkander staan. Deze tegenstelling van belangen, komt voort uit de economische voorwaarden van het burgerlijke leven. Van dag tot dag wordt het hierom duidelijker, dat de produktieverhoudingen waaronder de bourgeoisie zich bevindt, niet een éénvormig, éénzijdig karakter hebben, maar een tweeslachtig. Dat onder dezelfde verhoudingen, waaronder den rijkdom wordt geproduceerd, ook de ellende wordt voortgebracht; dat onder dezelfde verhoudingen waarin de ontwikkeling van de produktiekrachten haren weg gaat, zich eene repressiekracht ontwikkelt; dat deze verhoudingen den burgerlijken rijkdom, d. w. z. den rijkdom