Karl Marx en zijne voorgangers

produktiekrachten, eene verstoiing der sociale verhoudingen, eene vervorming van ideën. Onbewegelijk is slechts de abstraktie der beweging, — mors immortalis.”

„De economen,” zegt Marx, „gaan op zonderlinge wijze te werk. Volgens hen bestaan er slechts twee soorten van instellingen: kunstmatige en natuurlijke. De instellingen van het feodalisme waren kunstmatige, die der bourgeoisie, zijn natuurlijke voor hen. Zij gelijken daarin op de theologen, die ook twee soorten van religie onderscheiden, n. 1. die welke zij te verdedigen hebben en die welke zij te bestrijden hebben. De eerste berust, op eene „openbaring Gods”, de ander is „een uitvinding van menschen”. Wanneer de economen zeggen, dat de tegenwoordige verhoudingen — de verhoudingen der burgerlijke produktie — natuurlijke zijn, dan geven zij daarmede te kennen, dat het verhoudingen zijn, waarin de voortbrenging van den rijkdom en de ontwikkeling der produktiekrachten, zich volgens natuurwetten ontwikkelen. Daarmede zijn deze verhoudingen-zelf, van den invloed van den tijd onafhankelijke natuurwetten geworden. Het zijn eeuwige wetten, welke de samenleving steeds te regeeren hebben. Aldus was er eens geschiedenis, maar bestaat zij van nu af aan niet meer. Er was eenmaal geschiedenis, omdat er feodale inrichtingen hebben bestaan en omdat men in deze feodale inrichtingen produktieverhoudingen vond, volkomen verschillend van die der burgerlijke samenleving, welke de economen als natuurlijke, en dus als eeuwige willen aangezien hebben.

Ook het feodalisme had zijn proletariaat: dat van de lijfeigenschap, hetwelk in zijnen kiem, het burgerdom bevatte. Ook de feodale produktie had twee antagonistische elementen, de welken men eveneens zou kunnen noemen: de goede en de slechte zijde van het feodalisme”____

„Toen de bourgeoisie er bovenóp was gekomen, vroeg zij noch naar de goede, noch naar de slechte zijde van het feodalisme. De produktiekrachten, welke zich onder het feodalisme hadden ontwikkeld, vielen haar in den schoot. Alle oude economische vormen, de privaat-rechtelijke betrekkingen welke met hen in overeenstemming waren; de politieke toestand, welke de erkende uitdrukking der oude samenleving was, werden verbroken.

„Wil men nu de feodale produktiewijze juist beoordeelen, dan moet men haar opvatten, als een op de tegenstelling gebaseerde produktiewijze. Men moet aantoonen, hoe den rijkdom binnen het raam van deze tegenstelling voortgebracht werd; hoe de