Plattelandjes

Een dubbele les

Een der vormen, waaronder zich de menselijke verdwazing het veel-vuldigst representeert, is de verwisseling van doel en middel. Ik bedoel zo: sport als middel is heilzaam en verdient aanmoediging, sport als doel - denk toch eens even aan de gezwollen zotteklap onzer sportbladen, aan veel ander bedenkelijks in de sportmentaliteit - bevordert regelrecht de meest complete verdwazing. Zo is het ook met andere dingen: zelfbeheersing, spaarzaamheid, gehoorzaamheid en waarheidsliefde. Zij allen zijn 'schone zaken, die het mensdom veel vermaak geven', als middel, maar ze zijn geen 'doel' in zichzelf, zelfs de 'waarheidsliefde' niet.

Men lacht om Droogstoppel, maar de dichter die ter wille van het rijm — 'Het weer is guur, en het is vier uur' — staande houdt, dat het vier uur is, terwijl het juist half sloeg, of het weer guur heet, terwijl de zon schijnt, is inderdaad net zo goed een leugenaar als elke andere leugenaar. 'Waarheid spreken' heeft op zichzelf geen zin en geen verdienste, het is middel, om anderen recht te doen of met zichzelf in het reine te komen, maar het is geen doel in zichzelf. Zelfbeheersing evenmin, solidariteit ook niet. Van het eerste hebben ons vaak onze westelijke, van het laatste onze oostelijke naburen de karikaturen vertoond!

Onder mijn goede kennissen weet ik een moeder, die vroeg naar bed gaan voor haar kinderen voortreffelijk vindt. Dies stuitte reeds menig pretje af op het uur van slapen gaan. Geenszins omdat ze vreest dat de kinderen er onmiddellijk de nadelige gevolgen van zouden ondervinden, maar omdat de moeder het middel tot doel heeft gemaakt. Veel slapen bevordert, zegt men, gezondheid, ze-nuwrust en groei, maar het zal volstrekt niet hinderen als het, van de driehonderdvijfenzestig dagen, op tien of twintig eens een paar uren later wordt. Het is hiermede als met de geheelonthouding, die dan altoos nog voor haar fanatisme de pedagogische factor kan doen pleiten. Jonge kinderen moeten niet drinken, jonge knapen

40