Prometheus

Ten slotte verscheen in 1926 haar laatste, auto-biografische boek, haar afrekening, haar biecht, ,,Eva". Over dit boek is zeer waardeerend geschreven door beoordelaars van Carry van Bruggen, wier kritiek op andere punten ik nog nader bespreken zal, Menno ter Braak * ) en Annie Romein-Verschoor ° Ik moet bekennen, dat ik „Eva" niet met hetzelfde genoegen heb gelezen als zij. Als document, dat materiaal bevat voor een beter begrip van de schrijfster van ,,Prometheus", is ,,Eva" echter ongetwijfeld van grote waarde. Haar worsteling met zichzelf en de wereld, het conflict tussen haar vrouwelijke positie in de maatschappij en de plaats, die zij door haar superieur verstand tegelijkertijd innam of wilde innemen, haar verhouding tot haar broer, met wiens weduwe zij een gesprek voert, dat het boek een dimensie méér bezorgt: in deze stof liggen overal aanduidingen van een verklaring van de spanning en de kracht van ,,Prometheus". Na ,,Eva" publiceerde zij, afgezien van een brochure in 1927, niets meer. Haar geest brak in de intensiteit, waarmee zij had geleefd. Na een jarenlange krankzinnigheid stierf zij in 1932.

3

De beste karakteristiek, die van Carry van Bruggen gegeven is, vindt men in het genoemde boek van Annie Romein. Zij beschrijft de kwelling, die de schrijfster sinds haar prille jeugd gekend heeft en die bepalend is geworden voor haar wezen en haar activiteit als ,,een drievoudig minderwaardigheidsgevoel : van den Jood, van den kleinburger-autodidact en van de vrouw". Deze diagnose lijkt mij juist. Maar als verklaring van de filosofische activiteit, die het aanzijn gaf aan „Prometheus" schiet de redenering van Mevrouw Romein te kort. Zij heeft niet alleen de betekenis en draagwijdte van deze filosofie miskend, maar ook misgetast, toen zij ,,de waan van de auto-didact" aansprakelijk stelde voor de ,,verwringing" van haar gepeinzen tot dienstbaarheid aan de filosofie. Het verwijt, dat Carry van Bruggen verzuimt bondgenoten te zoeken in ,,de moderne natuurwetenschap en ekonomie" is volkomen misplaatst en bewijst slechts, hoe weinig de overigens zo scherpzinnige Annie Romein beseft, wat Carry van Bruggen eigenlijk bewogen heeft (behalve de minderwaardigheidsgevoelens, die gaarne worden toegegeven) en wat hier eigenlijk is gaan filosoferen {niet de waan van de auto-didact)...

,,Haar filosofie toch," zegt mevr. Romein niet zonder een

^־) Man tegen Man.

De Nederlandsche Romanschrijfster na 1880, diss. later verschenen als Vrouwenspiegel.

IX