Prometheus

De knecht van de hertog van Cornwall in ,,King Lear", die getuige is geweest van een afschuwelijke misdaad, roept uit: ,,Ik zal tot elke gemeenheid in staat zijn, als het met deze man goed aflooptl" Dat is inderdaad de projectie in de kleine Prometheus van de ontdekkingen van de grote Prometheussen. De opstand tegen de goden, die in dienst stond van de bevrijding van de mens uit een primitieve, magische wereld, wordt herhaald door de velen in dienst van hun macht over anderen en hun teugelloze ,,gemeenheid". De opstand der horden, de concentratie-kampen, de gaskamers — ziedaar de gemeenheid, waartoe Cornwall's knechten in staat bleken, toen zij de machteloosheid van de moraal ontdekt hadden. Noch hun uiteindelijke nederlaag, noch het proces tegen de oorlogsmisdadigers te Neurenberg kan deze gemeenheid ,,goed" maken. Zijn daar niet de straffers zelf om de gemeenheid voort te zetten ? Heeft de, sinds de jongste oorlog gangbare, pure machtspolitiek ook nog maar de pretext nodig, dat de machthebbers het verschil kennen tussen goed en kwaad, gebonden zijn aan een moraal, die zij in die oorlog nog zeiden te verdedigen?

Toen de massa Prometheus werd, in opstand kwam tegen de goden, hief het probleem zich op: er waren geen goden meer, geen goddelijke regels. Hun plaats werd ingenomen door de goden van de dag: de rede, de broederschap, het gemeenschappelijk belang, het volk, de natie, het ras, het proletariaat, wat ge maar wilt, maar deze surrogaten hadden geen oude papieren, geen goddelijke autoriteit. Om tegen hen op te staan, om voor hun aangezicht Prometheus te zijn, is geen grootheid, geen moed meer vereist. De grote Prometheus bestaat niet meer. Omdat iedereen hem tegenwoordig spelen kan, is zijn rol uit het stuk geschrapt. Met de afschaffing van Zeus verdwijnt Prometheus, met God's dood sterft de Zarathustra, die zijn overlijden adverteert. Het nihilisme, dat geen autoriteit erkent, heeft ook de Rebel overbodig gemaakt, na hem van uitzondering tot regel te hebben gedegradeerd.

Het probleem van ons, kleine Prometheussen van vandaag, is niet onze aanklacht tegen de fascisten in Neurenberg, maar onze verdediging tegen die aanklacht. "Want hoe kunnen wij gemene zaak maken met de overwinnaars, wier argumenten van industriële aard waren, met de godsdienstigen, wier geloof wij niet delen, met de humanisten, wier vertrouwen op 's mensen goedheid slechts onze bewondering opwekt als een curieuze paradox? Hoe kunnen wij ons onttrekken aan de gruwelijke en apocalyptische fantasie, dat, niet Amerika, maar Duitsland de oorlog gewonnen zou hebben en dat aanklagers en aangeklaagden de rollen zouden hebben verwisseld? Ook wij zouden aangeklaagd zijn. En hoe kunnen wij ons onttrekken aan het besef, dat wij ook nu verdacht worden van nihilisme, van verlangen

Prometheus ia