Prometheus

Het centrale probleem van vandaag is het probleem van het nihilidme, het probleem van mensen, die niet alleen hun metafysisch geloof verloren hebben, maar ook hun geloof in de moraal, die zo hecht in die metafysica verankerd was. De catastrofale eruptie van het nationaal-socialisme, die zo kort achter ons ligt, is niet een uniek verschijnsel in een overigens vulkaanloze wereld, maar niets dan een symptoom van een alom aanwezige kwaal: de mens, die zich aan zijn God vergrepen heeft, is nog niet tegen de nieuwe situatie opgewassen. Nietzsche wijst in een ander verband op de wanhoop, die op aarde geheerst moet hebben, toen onze voorouders, die, naar men zegt, in een ver verleden, zeedieren waren, door een onopgehelderde oorzaak, op het land terecht kwamen en daar moesten leven. Hun ontreddering, hun desoriëntatie, hun bodemloze wanhoop kan niet groter geweest zijn, dan zij nu. zijn; sinds eeuwen bij de weinigen, maar thans bij de velen. Het catastrofaal verlies van God, van oorsprong en richting, van doel en autoriteit heeft de mens teruggeworpen op zijn eigen reserve's: die hij gewoonlijk niet heeft. Het christendom van Kierkegaard en Sjestov is een poging om aan oude zee-organen een nieuwe functie, een land-functie te geven. Zo ook Nietzsche's ,,wil tot macht", Heidegger's en Sartre's existentialisme en de theorie van het absurde van Albert Camus: wat is er absurder dan een zeedier op het land? Als Camus ons mededeelt, dat de hopeloosheid van de menselijke situatie niet tot wanhoop mag leiden, kunnen wij ons, dunkt mij, afvragen, of groter wanhoop denkbaar is dan van het schepsel, aan wie behalve de hoop ook de wanhoop verboden wordt.

Het nationaal-socialisme vertaalde deze wanhoop in actie: de oude zin van het leven was verdwenen, het hiernamaals in rook opgegaan; men zou het leven een nieuwe zin geven, men zou er een meeslepend avontuur van maken, met de macht als inzet en niet meer belemmerd door een moraal, waaraan men zich niet meer gebonden achtte, nadat men de autoriteit, die erachter stond, de dienst had opgezegd.

Dat is het probleem van vandaag. Behalve voor de kerken, die hun metafysische verankering van de moraal hebben kunnen handhaven, blijft de vraag naar de grond van onze gebondenheid aan bepaalde regels onbeantwoord; blijft ook de vraag naar de reden van ons bestaan en het doel van ons streven onbeantwoord. Dat er geen hel is, en dat geen zonde, geen misdaad, die slaagt, wordt gestraft, dat was het grote geheim van enkele stoutmoedigen, die het uiten ervan met de pijnbank zouden moeten boeten; dat geheim is thans gemeengoed geworden. Straffeloos zondigen: het is op zich zelf wellicht niet zo aantrekkelijk als het leek van uit het gezichtspunt van hen, die steeds gezondigd hadden in de vrees voor straf.

XVI