Prometheus

,,cultuur" hanteren. Gewoonlijk constateren zij hun cultuurcrisis niet zonder welbehagen in de scherpzinnigheid van hun vondst en niet zonder innige tevredenheid met zich zelf wegens het blote feit van hun bekommering om deze verheven zaak, om hun cultureel verantwoordelijkheidsgevoel... .Maar wanhoop? Wat hebben de problemen van kennis en moraal met wanhoop te maken? Hoe komt de filosofie aan de wanhoop? Waarom is het tegenwoordig bijna zo, dat het van slechte manieren getuigt, indien men niet, ergens op de bodem van zijn filosofisch hart, wanhopig is?

Het antwoord op deze vragen kan alleen maar zijn: omdat een illusie, een oude illusie verloren is gegaan. Sinds het bestaan van deze illusie heeft de wanhoop al diegenen bezocht, die achter de waarheid gekeken hadden of die alleen maar vermoedden, dat men achter de waarheid kijken kon, dat de waarheid illusie is. De griekse filosofen vóór Socrates onderzochten de natuur zonder daarbij illusie's te verliezen. Hun waarheid vloeide voort uit hun techniek. Hun waarheid was een pragmatische waarheid: ,,waar" is de hypothese, die werkt. De technieken, die zij bezigden, waren natuurwetenschappelijk of religieus. De handwerksman of de priester stelde vast, of de techniek werkte. ^,Wat niet werkte, was niet waar; wanhoop kwam daarbij niet te pas.

Socrates was de eerste filosoof, die ,,niets wist", die geen techniek kende, behalve die van de redenering, waarmee hij aantastte, wat anderen wisten. Socrates ondermijnde de illusie van het weten en van de pragmatische waarheid. Hij introduceerde de wanhoop in de filosofie, het volk van Athene strafte hem met de dood, te laat echter om het aangerichte euvel nog te keren. De nieuwe waarheid werd geïnstalleerd, Plato's ideale waarheid, een bleke dame, die in de hemel woont en van de aanvang af gewantrouwd werd door alle waarheidlievende lieden.

Op de door Socrates gestichte traditie is het europese denken gebouwd. De scholastiek stamt via Plato en Aristoteles van hem af. De hegeliaanse dialectiek, aan de invloed waarvan men zich nauwelijks meer onttrekken kan, is een late vrucht van zijn methode. Het historisch materialisme zowel als de filosofie van Prometheus zijn hegeliaans: d.w.z. dat het dialectische begrippenpaar — iedere waarheid mèt haar tegendeel, ieder geloof als illusie, iedere illusie mèt haar wanhoop — de structuur van deze denkwijze bepaalt.

De scholastiek verbond de aristotelische dialectiek met de christelijke illusie en schiep een voorlopig evenwicht, waarin de dialectische wanhoop het laatste woord moest laten aan de christelijke hoop. De hegeliaanse dialectiek daarentegen maakt iedere these onmiddellijk illusoir met een antithese en frustreert

XII