Hedendaags fetisjisme

tieve aanleg reikt al dieper. Laat elk nationalistisch onderscheid inzake ‘humor’ gelden, het onderscheid tussen een geestige Engelsman en zijn houten Klaas van een buurman is reeds veel groter. Hetzelfde met muziek, met schilderkunst, met alles. Het geringste verschil in individuele aanleg gaat de grootste nationale verschillen, gesteld dat hier iets aan te wijzen viel, in betekenis te boven. Elke groepering — naar professie, naar aanleg, naar smaak —zou wezenlijker zijn dan de nationalistische groepering. Waarheden als koeien, inderdaad. Toch gaan de mensen ze voorbij. Pas de allerlaatste tijd ontstaat de behoefte naar andere groeperingen voor het onderwijs, dan die van sekse en kaste binnen de grenzen der nationaliteit. Zo machtig is de gewoonte, zo diep wortelt het als vanzelfsprekend opvatten van een ‘volk’ als eenheid van geestelijk bestaan, als continuïteit van geestelijk gebeuren. De futielste collectieve eigenaardigheid welke daaraan een schijn van houdbaarheid kan geven, wordt boven mate opgeblazen, de onmiskenbare waarheid dat er tussen ‘landgenoten’ van verschillende aanleg, tussen de motor-poen en de dichter, de fabrieksmeid en de non niet de geringste band bestaat, eenvoudig genegeerd.

Maar zo een volk wel ware die ‘Vieleinigkeit...’, die ‘unité de sang’, in het kort ‘kinderen van één huisgezin’ —, houdt dit alles dan nog de plicht in, voor het individu, om zich aan nationalistische pretenties en praktijken medeplichtig te maken? Mag ik roven met mijn broer de rover, liegen met mijn broer de leugenaar, huichelen met mijn broer de huichelaar? Voor de rechtbank zou het beroep op broederschap als een fraaie uitvlucht gelden! Maar de fictieve broederschap met broeder Tartuffe, broeder Pecksniff, broeder Pennewip en broeder Droogstoppel moet mij zwaarder wegen dan de band met mijn geestverwanten. Als de antropo-psychologie geheel en al gelijk zou hebben, dan volgt daaruit nog geen enkel recht voor de kudde, geen enkele zedelijke plicht voor het individu.

Over de ontoereikendheid van het nationalisme als werkzaam ‘ideaal’ voor hen die reeds leerden onderscheid te maken tussen ‘belang' en ‘ideaal’ is elders gesproken. Ook

80