Hedendaags fetisjisme

taneously throughout the World’ en waarin voorbeelden worden gegeven van karakteristieke overeenkomsten bij mineraal-formaties, over de ganse wereld, in de meest uiteenlopende klimaten en die doorgaan tot ‘such trifling points as mere superficial sculpture.’

Hier wordt dus van onbevangen zijde de aandacht gevestigd op die algemene tendentie naar Eenvormigheid, als op een ‘striking discovery’, welke ik in het voorafgaande meen te hebben blootgelegd als grondvoorwaarde voor alle afzonderlijke zijn.

Wanneer we nu maar in staat zijn, de menselijke geest en zijn voortbrengselen (kunst, wetenschap, wijsbegeerte) als ‘forms of life’, als produkten van één groot Proces (de zelfonderscheiding des Absoluten) te denken, dan heldert zich de overeenkomst in de overleveringen en zienswijzen bij primitieve stammen in de meest uiteenliggende oorden niet alleen volkomen op als een openbaring van de tendentie naar Eenvormigheid, maar dan zien we ook duidelijk de (primitieve d. i. elke) collectiviteit zich voordoen als een collectief-organisme, waarin de mens als persoonlijkheid (nog) niet bestaat. En wie nu de overeenkomst tussen de figuren op kalk-gesteenten in verschillende hemelstreken accepteert, zonder aan ‘onderlinge beïnvloeding’ te denken, die kan ook de overeenkomst tussen de ‘figuren’ (legenden, wereldvoorstellingen) welke op bepaalde tijdstippen uit verwante, geestelijke (collectief)organismcn te voorschijn bloeien, als evenzeer ‘natuurlijk’ accepteren. Mocht nu bijvoorbeeld blijken, dat ‘water’ daarin een vaste rol speelt, dan zou het voorkomen van watervloeden daarmee volstrekt niet bewezen zijn — immers dan zou men aan legenden, waarin geesten, kabouters, reuzen en slangen voorkomen, dezelfde bewijskracht moeten toekennen — maar wel dit, dat op bepaalde ontwikkelingsfasen de gedachte aan ‘water’ optreedt, zoals bij individuen de baardgroei, de religiositeit, de eerzucht en de verstandskies op bepaalde tijdstippen optreden, krachtens een correlatie, evenzeer ondoorgrondelijk als die, waardoor witte katten met blauwe ogen gemeenlijk doof zijn.

In dit verband zij alreeds aangestipt, dat de moderne filolo-

52