Hedendaags fetisjisme

heid als mogelijk, door onze natuurlijke goedheid en onderlinge welwillendheid, voorstellen! De opvattingen omtrent de verhoudingen in de Natuurlijke Staat zijn tenslotte echter bijkomstig, het essentiële is het zonder bewijsvoering aanvaarden van die Staat.

Beschouwen wc naast deze dichterlijk- of wijsgerig-specu-latieve zienswijzen, die van het positivisme en zijn geestverwanten, dan treffen we geen wezenlijk onderscheid aan. Ook hier een algemeen vergoddelijken en verheerlijken van de Staat, en een zonder bewijsvoering aannemen van een voorafgegane Natuurlijke Staat. Voor Auguste Comte is de verbetering en de volmaking van het gemeenschapsleven zo zeer de grondvoorwaarde voor geestelijke en zedelijke vooruitgang, dat hij, bijna als vanzelfsprekend, de ‘anarchie intellectuelle’ onder zijn tijdgenoten toeschrijft aan de ‘anarchie sociale’,— of ook wel omgekeerd, met behulp van het toverwoord ‘wisselwerking’. Sociale eendracht en intellectuele eendracht (i. c. de onderwerping van de gemene man aan de uitspraken van de geleerde) zullen tezamen ‘une harmonie réelle et durable’ brengen.

Zijn geestverwant Spencer, ofschoon op het punt der variabiliteit van de menselijke natuur met hem enigszins van mening verschillend, volgt hem in zijn sociale opvattingen geheel en al. In The Study of Sociology schildert hij een soort gematigd en volstrekt niet geëxalteerd Utopia, welker in onderlinge harmonie levende leden met bedroefde verbazing terugzien op de hedendaagse Staten (i. c. Engeland), op het redeloze, verwarde, onsamenhangende der menselijke daden en gedragingen, op het schromelijke onderscheid tussen leer en leven, op de schijnheiligheid, wreedheid, zelfzucht en zelfverheerlijking van zijn eigen tijd. Vraagt men langs welke weg de mensen en de gemeenschappen tot die hogeren Staat zullen komen, dan antwoordt hij: ‘Human Nature is changed in the slow succession of generations by social discipline.’

Voor Darwin valt ‘moral sense’ zo zeer samen met ‘social sense’, dat hij de beide uitdrukkingen door elkaar gebruikt, in de volle zekerheid dat elkeen het zo inzien zal. Voor hem is de Natuurstaat geen staat van vijandschap, voor hem is vrees