Hedendaags fetisjisme

Op welke wijze het betere onderscheidingsvermogen een samengesteld woord of gangbare uitdrukking, welke reeds in zich zelf betekenis heeft (een cursus volgen, iets in een kleur houden) door uit-een-houden (onderscheiden) voor verstarring bewaart, is reeds besproken. Zo zal de dichter ook uitdrukkingen, waarvan het gebruik zich gaandeweg beperkte tot één verband, waarin het dan niet meer spreekt (Mevr. V. B. zal zo vrij zijn), verwijden op een wijze, die het gebruikte adjectief, reeds cliché geworden, plotseling weer doet voelen als een wezenlijke onderscheiding. Naast een ‘rood belopen oog’ zet hij een ‘wit belopen hemel’, naast ‘te hoop gelopen mensen’ op dezelfde wijze ‘te hoop geschoven stoelen’. Ook met dat verwijden dient hij voorzichtig te zijn. Is de uitdrukking reeds lang cliché geworden, dus niet meer te redden, dan laat hij zijn bekommering voor de innerlijke harmonie zwaarder wegen dan zijn zorg voor een bepaald woord en berust in het onherroepelijke. Neem echter een uitdrukking als ‘zijn bezinning verliezen’, deze is weliswaar reeds afgestompt tot, en algemeen gangbaar voor ‘krankzinnig worden’, maar toch nog wel voor vernieuwing vatbaar, juist omdat het woord ‘bezinning’ voor ‘dieper oordeel’ in de laatste tijd aan het opkomen is. De in een der vorige hoofdstukken besproken oordeelsbelemmering tegenover het uitheemse zou, dit alles overwogen, dus heel goed aldus kunnen worden geformuleerd, dat men tegenover het uitheemse ‘zijn bezinning verliest’. Het afwijkend gebruik zal hier niet geforceerd en belachelijk (als ‘ongedwongen zijn handtekening zetten’), doch verrassend aandoen en op die wijze de aandacht vastnemen. Maar de grootste voorzichtigheid is hier noodzakelijk.

Hoezeer altijd de uit het woordgebruik blijkende innerlijke gesteldheid — en nooit de woorden op zich zelf — het mooi-vinden bepaalt, blijkt het best uit de indruk, die een herhaling op de lezer maakt. Doet deze aan als ongewild, als een slofheid, dan wordt ze zelfs door kinderen en ongeoefenden als hinderlijk gevoeld. ‘Ze gingen laat naar bed om de volgende dag vroeg op te kunnen staan, en de volgende dag hadden ze ook heel veel plezier.’ Hoe suf en slof. Maar nu ‘de volgende dag hoefde de dokter niet meer te komen, de volgende dag was het

207