Hedendaags fetisjisme

‘kunstproza’ naast hoveniers, dienstmaagden, bloemkorven, bekers, knapen en halsdoeken al bijzonder akelig staat. En zulk een zin: ‘Toen ze, in druk gesprek gewikkeld, al lang in de schemer verdwenen waren, was R. nog altijd op de bovenste tree van de stoep blijven staan.’ Wie dat schrijft, kent nog niet eens de gebruikskracht der werkwoordelijke wijzen. En zulke boeken heten ‘prachtig van taal’, omdat er ‘hovenier’ in voorkomt!

Letterkundige begaafdheid bestaat, zei ik, uitsluitend in een bijzonder onderscheidingsvermogen. De dichter ziet beter, meer, anders. En dit ‘ongewone’ moet hij, zal hij niet zelf het beeld van zijn visie verstoren, in zo gewoon mogelijke woorden tot uitdrukking brengen. Maar dit betere onderscheiden kan nooit blijken, waar niet te onderscheiden valt, aan het noch geanalyseerde, noch gesynthetiseerde, aan het enkelvoudig-be-noemde.

De vervanging van fluweel door sammeet, van zeggen door reppen, van tuinman door hovenier, geeft van dit betere onderscheiden geen blijk, het betekent niemendal, het wekt alleen in de lezer de verwachting, dat hij iets bijzonders te horen, te zien en te begrijpen krijgt, en die verwachting blijkt ijdel. De ernstige en eerlijke dichter zal het dus nooit in die nietszeggende vervangingen zoeken, hij zal tonen dat hij beter onderscheidt, waar inderdaad iets te onderscheiden valt. Te onderscheiden of te scheiden! Een der uit het fundamenteel begripstekort voortkomende ‘vergroeiingen’ is bijvoorbeeld die tussen het woord en het gebruikelijke adjectief: kou is altijd ‘nijpend’, duister ‘volslagen’, smart ‘aangrijpend’, een verlies ‘smartelijk’, bezwaren ‘onoverkomelijk’, een besluit ‘onherroepelijk’ en de Dood bij gelegenheid ‘genadig’. Deze adjectieven worden zozeer vanzelfsprekend, dat ze in het geheel niet meer spreken, de rang krijgen van hoogstens enigszins-versterkend versiersel of aanhangsel. Op het ‘uit aller naam’ onder het burgermans-doodsbericht volgen soms twaalf namen, waaronder van ‘dankbare’ kinderen! In welke mate de afstomping mogelijk is, bewijzen uitdrukkingen als ‘stampleeg’, ‘doodeenvoudig’, ‘stokdoof’ en ‘vreselijk lekker’. Deze clichéwoorden te vervangen door andere, die van een wezenlijke onderscheiding, van een