Hedendaags fetisjisme

evenzeer algemeen ‘onstoffelijk gezichtsbedrog’ mee.

Deze collectieve vooroordelen dragen voor het gevoel het karakter van vanzelfsprekendheden. Waar deze heerschappij voeren, wordt aan kritisch onderzoek niet meer gedacht. De groepsdrift is de fundamentele begripsverduisterende collectieve bevangenheid, die de mens overal doet zien, wat hij gelooft te zullen zien. Op de basis van de door de groepsdrift geïnspireerde indelingen — seksualisme, nationalisme, aristocratisme — worden verschillen verwacht en derhalve geconstateerd, dieniemand meer zou constateren, wanneer deze indelingen door andere, uit de rede gesproten, vervangen zouden zijn.

Toen de mensen niet langer geloofden in heksen en spoken, hebben ze ook geen heksen en spoken meer gezien—, sinds het bijgeloof omtrent kometen verdween, gewagen de kronieken niet langer van met hun verschijning coïnciderende rampen. In oudere schrijvers (Balzac) treft men nauwkeurige (‘raak geobserveerde’ zou men tegenwoordig zeggen) beschrijvingen aan van ziektebeelden en ziekteverlopen, waarin de toenmalige wetenschap geloofde. Van het ogenblik, dat de medici andere diagnosen stelden, hebben de schrijvers andere symptomen gezien. Overal richt de ‘preconceived idea’ het geestelijk oog, bepaalt het oordeel. En wie in medelijdende geringschatting de schouders ophaalt voor de kortzichtigen, die waarheden als koeien voorbijgingen, de grofste ongerijmdheden niet opmerkten, vergeet dat hij ten opzichte van de vanzelfsprekendheden van zijn eigen tijd met dezelfde blindheid geslagen is. Van binnenuit wordt in de mens (maar niet door de mens en geenszins op een door hem gekozen ogenblik) het licht ontstoken, dat hem plotseling in staat stelt, te onderscheiden (d.i. zien, d.i. kritiseren).

De heerschappij van de ‘preconceived idea’ verklaart ‘Köpe-nick’. Achteraf zag ieder in de zogenaamde hooggeplaatste officier de ongeschoren, ongesoigneerde, sjofele plebejer, achteraf schaamde zich ieder, dat hij dupe was geweest. Zo het kind, dat nog jaren later verbaasd staat, in de sinterklaas met laarzen en broekspijpen onder zijn katoenen tabberd uit, de toevallig verdwenen oom niet te hebben herkend. Achteraf, als zijn ogenblik gekomen is. En het jongere kind, dat dupe blijft, is geenszins