Hedendaags fetisjisme

Over dc ‘bizarre associatie' is al terloops gesproken. Zij voorziet hoeden van gezichten en jassen van lichamen, zij geeft de dingen een betekenis, welke ze niet hebben en werkt aldus evenzeer bevorderlijk op de ‘inspiratie’ als vertroebelend op het oordeel. Een paar voorbeelden uit mijn persoonlijke ervaring. Nooit zal ik de kathedraal en dc markt te Chartres in junizon kunnen beschrijven, of ik zal een bepaalde sonate van Mozart moeten neuriën, die ik in die dagen tot ‘lijfdeuntje’ had. Dan zal er een gordijn opengaan, waaruit markt en kathedraal in scherpe duidelijkheid te voorschijn treden, ik voel de zon, ik heb de markt om mij heen, ik ruik dc muurbloemen, en het warme gras in Chenonceau. Voor anderen drukt Beet-hovens ‘Frühlingssonate’ vreugde uit, voor mij enkel weemoed, zij associeerde zich onverbrekelijk met de weemoed die toen in mijn leven was. Een vulgaire ‘step’ heeft voor mij dc verhevenheid van een ruisend beukenbos in de late avond, daar hij die avond door mijn hoofd zong en sinds kan ik hem met de beste wil niet vulgair meer horen.

Mijn jeugdherinneringen, de onuitputtelijke bron van mijn ontroeringen, zijn in synagogedeunen als geconserveerd. Dit alles heeft zijn eigen betekenis en ook zijn eigen waarde, maar moet van liet oordeel onderscheiden worden, gescheiden worden, zal het oordeel met recht een oordeel mogen heten. Het behoort tot het ononderscheidene subjectieve, terwijl ‘oordeel’ de uitspraak van het (zich zelf) onderscheidende subjectieve behoort te zijn. Hier is derhalve geen verschil van ‘subjectief’ en ‘objectief’, maar van niet en wel onderscheidend subjectief. Schiller inspireerde zich op rotte appelen, Verlaine op draaiorgels tot superieure verzen, maar het zal de een niet ingevallen zijn, een rotte appel als appel superieur, noch de ander, een draaiorgeldeun als muziek superieur te noemen. En het zou de moeite waard zijn, eens na te gaan, welke bizarre associaties zich dagelijks voltrekken, in de bioscoop, tussen het aanschouwde drama of natuurtafereel en de begeleidende muziek. Ook deze dingen kunnen hun eigen bijzondere waarde hebben, doch alweer: niet voor het oordeel. Ze zijn niet waardeloos, maar ze zijn wel redeloos.

Welke betekenis de ‘bizarre associatie’ heeft voor het toeken-

104