Verdediging van het Westen

z’n leerlingen meedelen, en zo zelfs bij een bijzonder begaafde leerling een geest doen ontstaan, die noch de leraar, noch de man wiens gedachten hij vertolkte, ooit had. Nabootsing is als het maken van vuur door het wrijven van droog hout — zo krijgt de massa opvattingen die ze uit zichzelf nooit gekregen zou hebben. Maar nabootsing kan dus ook gevaarlijk zijn en tot ondergang leiden.

XVI

De inwerking van persoonlijkheden op hun omgeving is eerst dan mogelijk, als de persoonlijkheid zich eerst tijdelijk uit de omgeving heeft teruggetrokken om, hetzij In de eenzaamheid, hetzij in een andere omgeving, zichzelf te vormen, om dan als een gerijpt en vernieuwd mens terug te keren in z’n vroegere omgeving. Deze beweging van „withdrawal-and-rcturn”, van zich terugtrekken en wederkeren, van „reculer pour mieux sauter” vinden we overal. Alle godsdienststichters, profeten, kerkbouwers, hervormers, stichters van rijken, maar ook grote denkers, historici etc. etc. maken een dergelijke periode door, die in de mythologie en de poëzie uitgebeeld wordt als het motief van het zaad dat sterft om weer op te komen, als het motief van de vondeling, die na een hard lot een koninkrijk verovert (Oedipus, Perseus, Romolus, Cyrus, Mozes, Zeus in de geestelijke betekenis), of van de held die vernederd wordt en werken moet volbrengen (Herakles, Jason). Ook in het Evangelie wordt het leven van Jezus zo beschreven (koninklijke afkomst, stal, timmermansomgeving enz.), terwijl de wederkomst des Heren de diepste betekenis van „withdrawal and return” weergeeft.

Maar ook de geschiedenis, de werkelijkheid, is vol van dit motief. Men denke aan Paulus die eerst z’n Damascus moest beleven, daarna enige jaren in Arabië leefde, om terugkerend het Paulinisch Christendom te verkondigen, of aan Benedictus die z’n omgeving ontvluchtte en als kluizenaar leefde, vóór hij terugkeerdc als kloos-terstichter. En dezelfde gang vindt men b.v. bij Gregorius de Grote, Ignatius Loyola, Boeddha, David, Solon, Philopoemen, Caesar, Leo de Syriër, Mohammed, Peter de Grote, Lenin etc., wier biografieën Toynbee vergelijkt. Iets dergelijks vindt men bij vele grote historici die als practici begonnen, wier carrière gebroken werd en die, na vergeefs getracht te hebben hun tijdgenoten direct te beïnvloeden, door hun geschriften een veel grotere invloed gaan uitoefenen op tijdgenoot en nageslacht. Voorbeelden zijn o.m. Thucy-dides, Xenophon, Josephus, Macchiavelli, Polybius, Ibn Chaldoen,

88