Verdediging van het Westen

wichtsideaal. Er is een overeenkomst tussen deze gestolde beschavingen, de insectenmaatschappijen en de meeste utopieën (Plato’s Republiek vertoont dezelfde angst voor „gevaarlijke ideeën” als de Spartanen en Osmanen, of als de Stalinisten, Nazi’s, Fascistën en Japanners). De mensen van de gestolde beschavingen zijn verstard in automatismen. Er is dus wel degelijk een probleem van de voortgezette groei der beschavingen.

XIII

Voor Toynbce is het oude Prometheus-vcrhaal een van de hoogste uitingen van dichterlijk inzicht in de gang der beschaving. Zeus is een „dic-hard barbarian” maar met voldoende inzicht om te begrijpen dat hij Promethcus niet missen kan, omdat deze het bewegend beginsel is. Ontbreekt dit dan komt de verstarring. Inspanning leidt altijd tot onvoorziene gevolgen, iedere overwinning van een tegenstand stelt weer bloot aan nieuwe tegenstanders, die opnieuw moeten worden overwonnen. Ieder succes roept een grotere worsteling op, er is geen blijvend evenwicht, geen volmaakt evenwicht, behalve de dood. Zo gaat de ontwikkeling verder. In het psychische bestaat geen „richting” en geen „doel”. Naderhand kan men altijd met teleologische of deterministische uitleggerij komen, maar in werkelijkheid zijn er alleen „mogelijkheden”, die al dan niet tot werkelijkheid zijn geworden en zullen worden.

Wat zijn nu de criteria voor de groei van een beschaving? In het algemeen beweert men dat geografische uitbreiding van een beschaving een aanwijzing is voor haar beheersing van de menselijke omgeving. Maar is ze evenredig met groei in wijsheid en inzicht? Geografische expansie is veeleer evenredig met sociale vertraging en verzwakking. Ook gesmoorde en gestolde beschavingen (Polynesiërs; Ottomancn en Scandinaviërs) hebben een aanzienlijke uitbreiding gehad zonder ooit volgroeid te zijn. De Italiaanse renaissance van de 14e en 15e eeuw is schitterend, ofschoon haar gebied beperkt is; ze breidt zich uit naar Engeland, waar ze in de zée en 17e eeuw al veel minder groots is; in de 17e en 18e eeuw laat Frankrijk en in de 18e en 19e eeuw Duitsland met z’n „Aufklarung” een afgesleten beeld van de grote renaissance zien.

De kracht van de Helleense beschaving was het grootst in de Perzische oorlogen, d.w.z. toen de uitbreiding van de Helleense beschaving tijdelijk tot staan was gebracht. De ontbinding komt in de tijd van Alexander de Grote en Rome, de tijd van de grootste geografische expansie. Ook de Syrische beschaving heeft haar

82