Verdediging van het Westen

gemeenschap, en eerst later in het moederland ingevoerd werd, is een ander belangrijk voorbeeld.

Een andere stimulans is het stoten op sterke militaire tegenstanders die het opkomende volk een ernstige nederlaag toebrengen waardoor het bijna vernietigd wordt. Zo’n nederlaag dwingt tot reorganisatie van de ganse maatschappij, tot vernieuwing op bijna alle gebieden. In de geschiedenis van de Romeinen (nederlaag tegen de Galliërs, Hannibal-oorlog) in die der Osmanen (nederlaag tegen Timocr) van Pruisen (Jena) en in tal van andere gevallen vindt men deze stimulerende werking, waarvan het klassieke voorbeeld de reactie van Hellas op de Perzische bedreiging is, die tot de bloei van Hellas, maar vooral van Attica dat het meest geleden had, tweemaal verwoest werd, leidt.

Maar niet alleen de plotselinge nederlaag, ook en meer nog het leven onder voortdurende druk, werkt stimulerend. De betekenis van bedreigde grensgebieden („marken”) voor de beschaving is overweldigend groot. Bijna altijd komt de beschaving uit de marken van een maatschappij en niet uit het veilige binnenland, zoals Toynbee met een overvloed van voorbeelden aantoont. Reeds in Egypte zien we hoe Opper-Egypte als mark tegen de Nubische barbaren en de Delta als mark tegen N.W. Afrika en Z.W. Azië, de twee kernen vormen voor de twee rijken die 20 a 30 onafhankelijke staten in zich verenigen, terwijl later het éne rijk Ramses als hoofdstad krijgt, van waaruit de verdediging van Egypte tegen de Hittitische volksverhuizing geleid wordt.

Zo ziet Toynbee de verovering van China door de Mandsjoes als een Chinese burgeroorlog, waarin de reeds gesignifieerde Mandsjoes van uit hun gebied, dat de Noordelijke mark van China is, de rest van het rijk aan zich onderwerpen. Zo ligt het zwaartepunt van Rusland eerst aan de boven-Dnjcpr en de opper-Wolga tegen de Finse druk, dan aan de beneden-Dnjepr tegen de Mongoolse druk. Als in de 17e eeuw de druk uit het Westen (Polen, Zweden) hevig-wordt, komt het zwaartepunt daar te liggen (St. Petersburg), terwijl in 1918 als de druk nog groter wordt, Moscou als bedreigde mark het centrum der revolutie en de nieuwe hoofdstad wordt. De betekenis van de door Karei de Grote gestichte marken, van Oostenrijk als mark tegen de Ottomanen, is bekend genoeg. Maar ook Parijs is als mark tegen de Noormannen — evenals Londen — van overheersende betekenis geworden. Verdwijnt de druk, dan zien we het verval van de mark intreden, indien intussen geen andere druk is ontstaan of een geheel nieuwe situatie geschapen. Spanje en Oostenrijk na het verdwijnen van de Moorse en de Turkse druk, zijn voorbeelden van dit verval.