Verdediging van het Westen

door naar de maatschappij: individuele psychologie wordt met meer of minder talent tot uitgangspunt gemaakt voor sociale psychologie; theoretische economie probeert practische economie te worden, verbindt zich met andere orgamsatie-wetenschappcn en tracht, de nadruk leggend op het economische, de maatschappij te organiseren. Daarbij bemerkt men dan weer direct dat de maatschappij nog iets anders en iets meer is dan een economische organisatie, men ervaart de realiteit van het culturele leven, men luistert naar wat de denkers over cultuur, naar wat kunstenaars, dichters, schrijvers, cultuurfilosofen verkondigen. En bijna altijd keert men onbevredigd van dit luisteren of dit onderhoud terug, omdat men moest bemerken dat deze cultuurmensen slechts zelden maatschappelijke mensen zijn en evenzeer in één bepaalde sfeer gevangen zitten als de lieden der zuivere wetenschap of der zuivere practijk.

Zou dan de maatschappij-wetenschap bij uitstek, de sociologie, het nagestreefdc inzicht kunnen geven? Voorzover die sociologie werkelijk die naam verdient, voor zover ze dus geen formalisme is, dat er enkel naar streeft de verschijnselen te catalogiseren, is men hier inderdaad op vastere bodem en bemerkt men dat die sociologen, die hun wetenschap beschouwen als een voorbereiding tot het handelen, evenals de, ook schaarse, politici die hun handelen als toegepaste sociologie zien, in staat zijn om de vraagstukken die aan de orde zijn, met inzicht, met ernst en met vastberadenheid te behandelen. Maar toch mist men ook dan nog vaak, èn bij den socioloog, èn bij den politicus, het inzicht in de historische plaats van hun sociologische synthese of van hun politieke actie; men bemerkt het gevaar van verabsoluteren van inzichten die slechts tijdelijke en betrekkelijke waarde hebben. En men zoekt dan weer naar een historicus, maar een van een zelden voorkomend type, een voor wie de historie werkelijk het geheel van menselijk voelen en denken en handelen omvat. Men wil luisteren naar een geschiedfilo-soof, die zich van de filosofen onderscheidt, doordat hij de opeenvolging van maatschappelijke realiteiten tracht te begrijpen en dus niet het gebeuren in gedachtcn-constructies tracht te wringen; en die zich van sociologen en politici onderscheidt, doordat hij zich niet beperkt tot één of meer verschijnselen, tot één of meer perioden, doch die al het voorafgaande onderzoekt om te kunnen antwoorden op de vraag; hoe is onze positie en wat zijn onze mogelijkheden?

Zo komt dan de geschicdfilosoof of de maatschappij-filosoof tot een betekenis die boven die van z’n vakgeleerdheid uitgaat. Naar zijn uitspraken wordt geluisterd door allen die zich tot de „ont-

57