Verdediging van het Westen

cratie, zij het dan vanzelfsprekend een democratie die zichzelf niet heilig verklaart, een democratie van het labiele evenwicht, van het opportunisme, een democratie die ons gebruiksvoorwerp is, en niet een democratie die ons gebruikt, opslokt. Een democratie zonder fanatisme en zonder illusies, die sterke mannen weet voort te brengen en die in staat is de strijd tegen de Cyclopen die ons bedreigen, met kans op succes te voeren.

Maar op het ogenblik dat die vorming van een dergelijkc macht tegen het barbarendom aan de orde gesteld wordt, heeft de schrijver er genoeg van, krabbelt hij terug, waarschuwend dat hij geen „apotheose van een democratischen sterken man” bedoelt, doch alleen maar een „open einde”.

Zo „open” is dat einde gelukkig nog, dat het één taak aangeeft, namelijk „de beheersching van het ressentiment, door het als ressentiment te denken en het als ressentiment te behandelen”, wat, meen ik, toch niet veel anders is dan de wil tot een leven zonder illusies; tenminste als men hierbij niet alleen de nadruk legt op het „zonder illusies”, zoals de sceptici doen, maar ook op „de wil tot een leven”, zoals de levens-intellectuelen behoren te doen.

Dat op deze grondslag een nieuwe élite mogelijk zou zijn, zoals Ter Braak suggereert, lijkt me niet geheel juist. Niet de grondslag, doch slechts één van de elementen in de vorming ener nieuwe élite hebben we hier.

Doch dat is niet de hoofdzaak. De hoofdzaak is dat Ter Braak niet aan de vorming van zo’n élite wil mcewerken. Dat is niet aan de orde, meent hij. Aan de orde is, zo zegt hij, zijn boek eindigend, het „groote circusnummer” der „hansworsten” van het ressentiment”, anders gezegd: „de oorlog, de europeesche burgeroorlog, de ultima ratio van hun ressentiment, de triomf van het christelijk Niets; het absurde bacchanaal van den Cycloop, waaraan wij niet willen gelooven, omdat wij de christelijke hoop nog hebben toegelaten in onze gevoelswereld. Maar de schaduw van deze gelijkheid valt over dit boek en over dit einde”.

Dergelijke apocalyptische slotwoorden mogen op anderen indruk maken, op mij niet. Wie de oorlog niet als een der mogelijkheden en bijna zekerheden in zijn levenshouding en „opportunisme” voor heden en morgen weet op te nemen, is inderdaad een „Christen” voor zover „Christen-zijn” betekent het gebrek aan intellectuele moed, die dan vervangen wordt door illusies van „hoop”.

De menselijke waardigheid eist dat wc ook met de oorlog rekenen en met wat daarna komt. De mensclijke waardigheid eist dat we een taak ondernemen die vóór de oorlog, in de oorlog en na de

54