Verdediging van het Westen

of twintig onder het gewicht van hun eigen conclusies bezwijken. Maar met alle respect voor Gide, de boeken zonder conclusie, d.w.z. de boeken die tot niets verplichten, vallen nog altijd het meest in de smaak bij een publiek van luxe-intellectuelen — en, met alle respect voor Ter Braak, een bock dat het twintig jaar uithoudt Is dit niet; als het na vijf jaar nog discutabel is, dan is het al heel mooi; wat geen kleinigheid is te midden van boeken die nooit discutabel waren, of die na een paar maanden krantengeraas al gestorven zijn. Als Ter Braak van mening is dat een behoorlijk boek een „open einde” dient te hebben, dan ben ik dat van harte met hem eens, omdat ik niet geloof aan conclusies die anders dan voorlopig zijn, aan richtingen die anders dan ongeveer zijn, aan oplossingen die anders dan tijdclijk zijn; maar zonder streven naar de best mogclijkc benadering, komt men niet tot een „open einde”, doch tot een ondoordringbare en daarom „gesloten” chaos, die misschien zelfs een „einde” is. Men verkrijgt de „openheid” niet door de angst voor het besluit, noch de lange adem of zelfs maar de twintig jaar, door de opzettelijke ontvluchting van het tijdelijke.

De bekoring maar ook de zwakte van Ter Braaks boek ligt, voor mij althans, in het mengsel van „onbekommerdheid” en „angst en beven” dat hij ons aanbiedt.

Die onbekommerdheid ligt geheel en al op het gebied van „de geest”, van de redenering; er is in ons land en ook daar buiten ternauwernood iemand die zo vrij en vrolijk durft te denken als Ter Braak, en al is zijn denken er ook een met onnodige omwegen en met een te grote gehechtheid aan woorden, hij neemt alle hindernissen op wegen en omwegen met een verbazingwekkend gemak, en van woordschots op woordschots springend weet hij de overkant van brede en gevaarlijke rivieren te bereiken. Maar die onbekommerdheid verdwijnt zodra hij in aanraking met het sociale leven, met de „politiek” komt. Er over praten, er over denken, accoord. Doch meedoen, ingrijpen, handen vuil maken, verantwoordelijkheden dragen, risico’s lopen — geen sprake van. Hij probeert te beredeneren dat hij te schrander is om zich er aan te wagen. Maar dat is het niet; niemand is schranderder dan de werkelijkheid. Niet intelligentie, maar „angst en beven” belet hem van gepraat naar machtsvorming over te gaan.

Nu zou het natuurlijk moeilijk zijn, zelfs voor een „dialecticus” of voor iemand die, als Ter Braak, overal „paradoxen” ziet — nou ja, ze zijn natuurlijk alom aanwezig, maar ze bijten niet — aan te

46