Verdediging van het Westen

geen Christenen zijn, intellectuelen die geen recht op die naam hebben, gelijkheden die aan elkaar gelijk gesteld worden ofschoon ze klaarblijkelijk verschillende soorten van ressentiment zijn, enzovoorts, enzovoorts — en Ter Braak weet dit alles evengoed als de critici die hem verwijten dat hij een loopje neemt met de historie en met de woorden.

Het is niet aan te nemen dat iemand die nauwkeurig weet wat de tegenwoordige stand van het onderzoek naar het oer-Christendom en naar de Jezus-figuur ons recht geeft te betwijfelen en te vermoeden, niet zou weten dat de invloed van Augustinus op het Christendom in het geheel niet beslissend is geweest, doch slechts als één van de vele krachten kan worden beschouwd, wier totaal we onder de verzamelnaam „laat-Romeins-Christendom” of beter nog „laat-West-Romeins-officieel-Christendom” samenvatten. Het is niet aan te nemen dat Ter Braak niet weet dat Augustinus zélf niets anders is dan een bundel invloeden, waarbij het de vraag is of typisch Romeinse en typisch Hellenistische invloeden niet even sterk zijn als typisch „Christelijke”, waarbij „Christelijke” al reeds een bijna onontwarbaar kluwen is.

En als we nu als' voorlopig uitgangspunt het Christendom nemen zoals het in Augustinus’ tijd was, wat is daar dan na een eeuw, Iaat staan na enige eeuwen, nog van over? Op zijn best zien we vele Christendommen elkander opvolgen, beïnvloeden, doorkruisen en bestrijden, en zien we in die Christendommen vele interpretaties van Augustinus, wat echter den jongsten exegeet, Menno ter Braak, nog geenszins het recht geeft te doen alsof er een onveranderlijke, steeds doorwerkende Augustijnse kracht zou zijn, terwijl hij tegelijkertijd de véél grotere betekenis van de Jezus-poëzie (voor de Christenen toch de centrale Christus-waarheid) en zelfs van dc Maria-poëzie verwaarloost, om maar niet eens te spreken van al die geweldige persoonlijkheden die het Christendom na Augustinus heeft voortgebracht, van Benedictus, den man der kloosters (die voor het Westen van oneindig meer betekenis zouden zijn dan de hele Augustinus), over Thomas van Aquino tot Ignatius van Loyola of Luther en Calvijn.

Nogmaals, ik wil niet veronderstellen dat Ter Braak, die dit alles beter weet dan ik, maar eens heeft willen proberen of men in Nederland alles kan beweren zonder op de vinger getikt te worden, of men werkelijk over onze vorming door de Christendommen kan spreken zonder over het „Derde Rijk” van Joachim van Fiore, zonder over de talloze onofficiële, ketterse Christenen, die ons toch ook beïnvloed hebben, te struikelen. Ideën-geschiedenissen zijn altijd zonderling als ze door ideologen geschreven worden, maar

44